تبیین برهم کنش عوامل اقلیمی و فرهنگی در شکل گیری حیاط خانه های سنتی شهر همدان

در الگوی خانه­های حیاط­دار سنتی، حیاط هسته حیاتی خانه را تشکیل می­دهد و بر اساس نیازهای مادی و معنوی و رعایت سلسله مراتب، انواع حیاط سنتی شکل گرفته است. مطالعه در زمینه تاثیر عواملی چون جغرافیا و اقلیم، اجتماع و فرهنگ، بینش­های فکری نظام خانواده، بر ساختار ابنیه، ضروری به نظر می­رسد. بخش عمده بافت­های شهرهای تاریخی ایران را خانه­های حیاط­دار سنتی تشکیل می­دهند. این خانه­ها در معرض تخریب قرار دارند، لذا مطالعه بر کالبد حیاط­ها حائز اهمیت است. هدف اصلی این پژوهش، شناخت تاثیر محیطی و فرهنگی خانه­های سنتی حیاط دار در رابطه با اصلی­ترین فضای خانه (تالار) و ورودی در معماری مسکونی منطقه سرد و خشک همدان است. اهمیت پژوهش این است که خانه­های حیاط­دار سنتی همدان بخشی از هویت تاریخی معماری کشور هستند. لذا حفاظت و الگو برداری، آنها مورد توجه می­باشد. با توجه به گستردگی اقلیم سرد در ایران، توجه به طراحی بناها که از مصرف­کنندگان عمده انرژی­های فسیلی به شمار می­روند، می­تواند بخش عمده­ای از مصرف انرژی را کاهش دهند. همچنین از جهت حفظ فرهنگ و تحقق آنها در خانه­های امروزی نیز مورد توجه قرار می­گیرند. در این پژوهش از روش تحلیل محتوایی و با کمک نظریه داده بنیاد از روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شده است. در تجزیه و تحلیل نمونه برای تولید معنا به ترتیب ارائه و توصیف در کدگذای باز، مقایسه و تحلیل از طریق کدگذاری محوری و تبیین الگو از طریق کد­گذاری انتخابی صورت می­گیرد. راهبرد این مقاله در مرحله تحلیل و داوری، روش کمی و کیفی توامان است. در روش کمی از نرم­افزار اقلیمی کلایمت کانسالتنت، مدل آسایش حرارتی اشری ۵۵ و مطالعات پهنه­بندی اقلیمی ایران و در روش کیفی از مطالعات کتابخانه­ای استفاده شده است. اهم نتایج نشان می­دهد که در بررسی تغییرات اقلیمی در یک بازه زمانی حدود ۴۰ ساله، تعداد ماه­هایی که شرایط آسایش در آن برقرار بوده کمتر و ماه­هایی که در آن­ها باید تدابیر گرمایشی و سرمایشی اندیشید به سمت بیشترین مدت خود سیر کرده است. دو دسته کلی مولفه­ها را در حوزه فرهنگ شامل شیوه­های معماری ایرانی، عناصر فرهنگ ساز در شکل­گیری الگو معماری خانه­های حیاط­دار سنتی موثر می­داند. در راستای دستیابی به اهداف اقلیمی هم مشاهده می­شود گونه­های درونگرای قاجاری و التقاطی وضعیت مطلوب­تری از نظر دریافت تابش­های خورشیدی، محافظت در برابر جریان بادهای نامطلوب در تالارها و موقعیت قرارگیری ورودی­ها و تاثیر جریان باد در حیاط­ها را دارند.

کلیدواژه ها:

Climate ، Culture ، Yard ، House ، Qajar ، Pahlavi ، Hamedan. ، اقلیم ، فرهنگ ، حیاط ، خانه ، قاجار ، پهلوی ، همدان.