تحلیل جلوه های معنا شناختی نوراز دیدگاه حکمت اشراق در گنبد مساجد ایرانی دوره صفویه (نمونه موردی :مسجد شیخ لطف الله اصفهان)

معماری در هر دوره تاریخی تجلی اندیشه و روحیه والای معماران، هنرمندان، عرفا، اندیشمندان و فلاسفه بوده است. در این میان اندیشه های شیخ اشراق سهروردی در باب نور و تجلی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وی با نگاهی عارفانه به توحید، مکتب فلسفی جهان شمولی را بر اساس نور و ظهور و اصالت ماهیت آن، پایه ریزی می کند، نور با ابعاد گسترده معنویت و عرفانی که در خود مستتر دارد، در همه جا بر کیفیت فضا تاثیر گذار بوده است و مسجد به عنوان یکی از شاخص ترین بناها در سرزمین های اسلامی، عرصه ظهور و بروز نمایش شکوه و تعالی روح انسان و حرکت به سوی نور مطلق، به بهترین و زیباترین اشکال ممکن است. هدف این پژوهش بررسی دیدگاه شیخ الشهاب الدین سهروردی (که فلسفه خود را حکمت اشراق به معنای درخشندگی و برآمدن آفتاب نام نهاده و بنیان گذار حکمت نوریه است) در مورد نور و جایگاه آن می باشد؛ بنابراین تعریفی از هنر و زیبایی شناسی ارایه شده و عوامل موثر در ذهن و زیان و ناخودآگاه هنرمندان را رهگیری می نماید. بنای مسجد به عنوان محل عبادت خدا، جایگاه انسان را در ابعاد معنوی و الوهیت تشدید نموده و نمودگاه وجودی اوست، به همین علت پارامتر نور به عنوان اساس وجود خدا و انسان که بر پایه دیدگاه اشراقی استوار است. داده های پژوهش حاضر، غالبا ماهیتی کیفی دارند و روش تحقیق بر مبنای توصیف و با تکنیک تحلیل محتوای متن می باشد. این تحقیق؛ تفسیر اشراقی، تفسیر معمارانه و مصداق عینی مفاهیم نور، جرم، رنگ، مشکوه، سلسله مراتب نور، خورشید و روزن را در مسجد شیخ لطف الله اصفهان به تحلیل و بررسی گذاشته است. در نتیجه می توان گفت؛ سهروردی در حکمت اشراق خویش، علت غایی هستی وجود را مفهوم نور قرار می دهد، نوری که مبدا و نظم بخش سراسر عالم وجود است. در این حکمت می توان دریافت که رمز و نماد نور، تبعات و لوازمی دارد که می شود از آن به دیدگاهی ویژه در هنر، معماری و زیبایی شناسی دست یافت.

کلیدواژه ها:

فلسفه اشراق سهروردی ، معماری ایرانی - اسلامی ، نور ، نورالنوار ، روزن ، مسجد شیخ لطف الله