ارزیابی کمی و پهنه بندی پراکنش مکانی شاخص کیفیت خاک در بخشی از اراضی خشک و نیمه خشک غرب ایران (مطالعه موردی: منطقه کن سرخ، استان ایلام)

آگاهی از ظرفیت خاک­ها برای بهره­برداری از آن ها در قالب انواع استفاده­های اصلی در اکوسیستم­های کشاورزی و منابع طبیعی مستلزم شناخت دقیق ویژگی­های فیزیکوشیمیایی و زیستی خاک می­باشد که تضمین کننده استفاده پایدار از اراضی می­باشد. لذا این تحقیق به منظور ارزیابی کیفیت خاک با استفاده از مدل های کمی در اراضی کن سرخ شهرستان مهران به عنوان بخشی از اراضی خشک و نیمه خشک ایران در استان ایلام انجام شد. نمونه های خاک از عمق صفر تا ۳۰ سانتی متری و متوسط وزنی عمق ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی متری خاکرخ برداشت گردید. ویژگی­های فیزیکوشیمیایی بر اساس روش­های استاندارد اندازه گیری شد. با استفاده از روش تجزیه به مولفه های اصلی (PCA)، از مجموع ۱۶ ویژگی خاک (TDS)، بر اساس میزان ارزش ویژه و ضریب همبستگی، ۸ ویژگی به عنوان حداقل ویژگی های موثر بر کیفیت خاک (MDS) انتخاب گردید. سپس با استفاده از دو مدل شاخص کیفیت تجمعی (IQI) و شاخص کیفیت نمورو (NQI) و هر کدام در دو مجموعه ی TDS و MDS ارزیابی کیفیت خاک انجام شد. نتایج نشان داد که خاک­های منطقه در نمونه های سطحی دارای کلاس کیفیت متوسط و نمونه های متوسط وزنی عمق ۳۰ تا۱۰۰سانتی متری خاکرخ ها دارای کیفیت ضعیف به همراه محدودیت شدید می باشند. طبق نتایج مهم ترین عوامل محدودکننده کیفیت خاک کمبود ماده آلی، درصد بالای کربنات کلسیم، گچ، سنگریزه و شوری خاک بود. ضریب تبیین (R۲) برای نمونه های سطحی و متوسط عمقی بین دو مجموعه TDS و MDS در دو مدل IQI و NQI به ترتیب ۷۹/۰ و ۷۹/۰، ۹۵/۰ و ۹۴/۰ بود که نشان دهنده قابل اطمینان بودن استفاده از مجموعه MDS به جای TDS در هر دو مدل می­باشد. بنابراین استفاده از موثرترین ویژگی­های خاک در مطالعات ارزیابی کیفیت خاک ضمن کاهش زمان مطالعات خاک شناسی زمینه صرفه اقتصادی در بحث پایش و بهره­برداری پایدار از اراضی کشاورزی را فراهم می­نماید.

کلیدواژه ها:

شاخص کیفیت تجمعی ، شاخص کیفیت نمورو ، مجموعه کل داده ها ، مجموعه حداقل داده ها