تقابل تاویلی؛ شگردی برای ایجاد لذت ادبی

یکی از اهداف متن ادبی، ایجاد لذت ادبی است. هر چه ذهن مخاطب در کشف معنا و ادبیت متن  بیشتر تلاش کند، آن لذت بیشتر و پایدارتر خواهد شد. بلاغت، از عناصر اصلی متن ادبی، در ایجاد لذت ادبی موثر است؛ و تقابل از آرایه­های مطرح حوزه بلاغت دانسته می شود. گاه تقابل در کلام آشکار است و بدون کمترین تاملی مفهوم آن درک می­شود و گاه چنان در بافت شعر مخفی است که جز با تاویل آشکار نمی­گردد. از آنجاکه ذهن مخاطب درگیر تاویل و کشف تقابل و موشکافی متن می­شود، لذتی دوچندان از متن می برد. در این نوشتار که به روش تحلیلی به نگارش درآمده، تقابل تاویلی (از انواع تقابل در علم بلاغت) معرفی و تحلیل می­شود. با توجه به گستردگی تقابل و انعکاس آن در آثار ادبی در این مقاله سعی شده به تقابل در اشعار حافظ و سعدی در سبک عراقی، و صائب و حزین در سبک هندی پرداخته شود. تقابل­های تاویلی این نوشتار در چهار گروه بررسی شده اند: واژگان، کنایه، ایهام، پیکره غزل. نتایج پژوهش نشان می­دهد شاعران کاملا اندیشیده و حساب­شده از واژه­گزینی، آرایه­های ادبی به ویژه ایهام و کنایه، و نیز پیکره غزل بهره برده اند و با دقت و به­گزینی تلاش کرده اند ذهن مخاطب را با تاویل متن درگیر کنند تا لذت ادبی او بیشتر و پایدارتر شود.

کلیدواژه ها:

بلاغت ، شعر فارسی ، آرایه تقابل ، تقابل تاویلی ، لذت ادبی: