رابطه ساخت هجایی پسوند و وزن مورایی ستاک پایه در واژه های سه هجایی زبان فارسی

پژوهش حاضر به بررسی رابطه ساخت هجایی پسوندهای اشتقاقی و وزن ستاک پایه در واژه­های سه­ هجایی مشتق فارسی در چارچوب نظریه مورایی می­پردازد. الگوی وزنی یک واژه عبارت است از وزن هجاهای موجود در آن واژه که بر تمایز میان هجاهای سنگین و سبک استوار است. در نظریه مورایی، مورا (µ) مفهومی اساسی ا­ست و به تمایز بین هجای سنگین و سبک می انجامد؛ هجاهای سنگین­تر دارای مورای بیش تری نسبت به هجاهای سبک تر هستند. برای مطالعه و مقایسه الگوی وزنی پسوندهای اشتقاقی در واژه­های مشتق سه هجایی، دو فرهنگ لغت ۶۰۰۰۰ واژه ای دهخدا (۱۳۸۵) و ۴۰۰۰۰ واژه ای مشیری (۱۳۸۸) مطالعه و تعداد ۶۶۶۵ واژه مشتق شناسایی شدند. سپس، این واژه­ها با استفاده ­از نرم­افزار اکسل و بر اساس اطلاعاتی مانند ریشه زبانی، صورت واجی و آوایی، ساخت هجایی، وزن هجایی پسوند و پایه­ای که پسوند بدان متصل می­شود، دسته­بندی شدند. بررسی داده­ها نشان می­دهد به لحاظ حضور آغازه، دو نوع پسوند اشتقاقی در واژه­های مشتق سه هجایی دیده می­شود: پسوندهایی که دارای آغازه همخوانی هستند و پسوندهایی که با واکه شروع می­شوند. پسوندهایی که با واکه شروع می­شوند، حدود ۷۷ درصد کل داده­ها را تشکیل می­دهند. در این میان، پسوند «-ی» /i-/ با ساخت هجایی واکه کشیده -V̅، بسیار زایا است و به همه پایه­های یک تا چهار مورایی متصل می­شود. نگاهی به الگوی وزنی این پسوندها نشان می­دهد اکثر این پسوندها تمایل به اتصال به پایه­های سه مورایی دارند. از طرفی، وندهای دارای آغازه همخوانی نسبت به وندهایی که با واکه آغاز می­شوند، بسامد کم تر و تمایل بیش تری برای الحاق به پایه­های دو مورایی دارند.

کلیدواژه ها:

پسوند اشتقاقی ، وزن هجا ، مورا ، واژه مشتق ، واژه سه هجایی