ارزیابی برخی از ارقام و لاین های جهش یافته برنج در واکنش به شرایط حرارتی در کشت دوم

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: طی سال های اخیر کشت مجدد برنج با ارتقاء ضریب خوداتکایی محصول و بهره وری، بسیار مورد توجه کشاورزان شمالی کشور قرار گرفته است. از طرفی افت دما در زمان گلدهی و پرشدن دانه علی رغم بهبود کیفیت، منجر به کاهش شدید عملکرد کشت دوم برنج می شود. بنابراین شناسایی ارقام مناسب از جهت زودرس بودن و تحمل به سرما که منجر به دسترسی به عملکرد قابل قبول دانه شود از اولویت‎ های کشت و کار در کشت مجدد برنج می باشد. مواد و روش ها: در این پژوهش، ارزیابی تحمل به سرما برای ۲۴ ژنوتیپ برنج شامل پنج لاین جهش یافته با EMS، دو رقم جهش یافته با اشعه گاما از رقم طارم محلی، پنچ لاین خارجی، سه رقم اصلاح شده و نه رقم محلی در مزرعه پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در شرایط کشت مجدد در سال زراعی ۱۴۰۱ انجام شد. در پایان فصل رشد صفات مختلفی نظیر تعداد روز تا ۱۰۰ درصد خوشه دهی، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع گیاه، تعداد خوشه در بوته، طول خوشه، تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پوک در خوشه، تعداد دانه بارور در خوشه، طول دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت خوشه، درصد باروری خوشه، تراکم دانه و عملکرد شلتوک مورد اندازه گیری قرار گرفت. جهت گروه بندی ژنوتیپ ها از روش تجزیه کلاستر و تجزیه به مولفه اصلی استفاده شد. یافته ها: از ۲۴ ژنوتیپ برنج کشت شده در شرایط سرمای آخر فصل، تنها ۱۴ ژنوتیپ به مرحله خوشه دهی رسیدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها در کلیه صفات مورد مطالعه، اختلاف معنی داری وجود داشت. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که ارقام زرک و کوهسار و موتانت های L۱۸۱، L۱۸۳، L۱۸۴ و L۱۸۵ جزء زودرس ترین ژنوتیپ ها بود. بیشترین و کمترین میزان تعداد دانه در خوشه به‎ ترتیب مربوط به ژنوتیپ های D ۱۰۰ و بینام به میزان ۱۴۷/۴۷ و ۵۰/۶۷ بود. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به ژنوتیپ L۱۸۳ به میزان ۳۳۹ گرم بر متر مربع بود که در مقایسه با رقم شاهد بینام ۷۹ درصد بیشتر بود. دندروگرام حاصل از تجزیه کلاستر نشان داد که کلیه ژنوتیپ های مورد مطالعه در چهار گروه مجزا از هم تفکیک شدند که گروه دو و گروه چهارم دارای بیشترین مقدار عملکرد بودند. نتایج تجزیه مولفه های اصلی نشان داد که تعداد چهار مولفه دارای مقدار ویژه بالاتر از یک بودند و در مجموع ۸۶/۳۶ درصد از واریانس کل را به خود اختصاص دادند. در مولفه اول صفات صفات تعداد روز تا ۱۰۰ درصد خوشه دهی (۰/۷۳)، تعداد روز تا رسیدگی (۰/۷۱)، ارتفاع گیاه (۰/۷۴)، طول خوشه (۰/۷۹)، تعداد دانه پوک در خوشه (۰/۷۰)، وزن هزار دانه (۰/۶۸-)، شاخص برداشت خوشه (۰/۷۳-) و باروری خوشه (۰/۷۶-) بیشترین میزان بار عامل را دارا بودند. نتیجه گیری: با ارزیابی خصوصیات زراعی و عملکرد در نهایت لاین موتانت L۱۸۳ به عنوان برترین لاین هم از نظر دوره رسیدگی و خصوصیات زراعی و هم از نظر عملکرد شلتوک گزینش و معرفی می گردد.

کلیدواژه ها:

Flowering ، Physical and chemical mutation ، Rice yield ، Temperature drop ، افت دما ، عملکرد شلتوک ، گلدهی ، موتاسیون فیزیکی و شیمیایی