الگوی فضایی نابرابری توسعه در مناطق ۲۲گانه کلانشهر تهران

مقدمه: در یک قرن اخیر، نسبت شهرنشینی در ایران چهار برابر افزایش یافته است و در حال حاضر سه چهارم جمعیت کشور در شهرها زندگی می کنند. روند شتابان گذار شهری در ایران با افزایش تمایز و نابرابری نه تنها بین شهرها، بلکه درون شهرها و بین مناطق مختلف شهری همراه بوده است. ازاین رو، یکی از ویژگیهای بارز کلان شهر تهران، نابرابری فضایی و منطقه ای آن است. در این راستا، هدف اصلی مقاله بررسی میزان و الگوهای نابرابری فضایی با استفاده از سنجش و پهنه بندی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق ۲۲ گانه شهر تهران است. روش: مقاله در چارچوب سطح بندی توسعه ای طراحی شده و روش تحقیق آن، توصیفی-تحلیلی است. در سنجش توسعه یافتگی مناطق از شیوه تصمیم گیری چندشاخصه (MCDM) استفاده شده است. تعداد ۱۶ شاخص اقتصادی و اجتماعی از داده های سرشماری ۱۳۹۰ شهر تهران استخراج و بر مبنای به کارگیری دو تکنیک تاپسیس و تحلیل عاملی، سطح توسعه مناطق سنجش شده است. یافته ها: بیشترین درجه توسعه یافتگی به منطقه ۳ و کم ترین آن به منطقه ۱۷ تهران تعلق دارد. بالاترین نمره توسعه یافتگی، به ترتیب، برای مناطق ۳، ۱، ۲، ۶ و ۵ و پایین ترین آن، به ترتیب، برای مناطق ۱۷، ۱۹، ۱۸، ۱۵، ۱۶ و ۲۰ شهری تهران به دست آمد. نتایج دو تکنیک تاپسیس و تحلیل عاملی در سنجش و رتبه بندی میزان توسعه یافتگی مناطق ۲۲ گانه شهری تهران تقریبا یکسان و از همبستگی مثبت و بسیار بالایی (۹۹/۰) برخوردار بود. بر مبنای تحلیل خوشه، مناطق شهری تهران ازنظر درجه توسعه اقتصادی و اجتماعی در پنج گروه سطح بندی شدند؛ چهار منطقه ۳، ۱، ۲ و ۶ مناطق توسعه یافته (برخوردار) شهر تهران هستند. دو منطقه ۵ و ۷ نسبتا توسعه یافته محسوب می شوند. سطح توسعه در شش منطقه ۴، ۸، ۲۲، ۱۳، ۲۱ و ۱۱ متوسط است و پنج منطقه ۱۰، ۱۴، ۹، ۱۲ و ۲۰ در گروه مناطق کم تر توسعه یافته قرار دارند. درنهایت، پنج منطقه ۱۶، ۱۵، ۱۸، ۱۹ و ۱۷ مناطق توسعه نیافته (خیلی محروم) تهران هستند. بحث: نتایج دلالت بر آن دارد که بین مناطق مختلف شهر تهران ازنظر سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی تفاوت محسوس و معناداری وجود دارد. مناطق کم تر توسعه یافته و توسعه نیافته بیشتر در جنوب و جنوب شرقی شهر هستند، مناطق متوسط و نسبتا توسعه یافته در مرکز و غرب شهر تهران قرار دارند و مناطق توسعه یافته (برخوردار) در شمال شهر واقع شده اند. بدین ترتیب، نابرابری فضایی در ابعاد مختلف توسعه ای مشخصه بارز کلان شهر تهران است و فضاهای نابرابر شهری عامل کلیدی توسعه ناپایدار شهری محسوب می شود.

کلیدواژه ها:

metropolis ، socio-economic development ، spatial inequality ، sustainable development ، TOPSIS. ، تکنیک تاپسیس ، توسعه اقتصادی-اجتماعی ، توسعه پایدار ، نابرابری فضایی