پایش روند خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی در حوضه تجن استان مازندران

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: خشکسالی به‎عنوان یک پدیده اقلیمی از جمله مهم ترین مخاطرات طبیعی به‎شمار می رود که با شروع آهسته شناخته می شود و ممکن است اثرات متعددی بر هیدرولوژی، کشاورزی و شرایط اجتماعی-اقتصادی داشته باشد. پایش خشکسالی شامل شدت آن، توزیع مکانی و مدت آن است و به یک ورودی ضروری برای ایجاد مدیریت ریسک خشکسالی و برنامه کاهش آن تبدیل می شود. شاخص های خشکسالی زیادی در دهه های اخیر در مناطقی با ویژگی های اقلیمی متفاوت معرفی و به کار گرفته شده اند. مواد و روش ها: در این مطالعه، خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی حوضه آبریز تجن در استان مازندران با استفاده از شاخص های بارش استاندارد شده (SPI) و جریان سطحی استاندارد شده (SSI) مورد ارزیابی و پایش قرار گرفت، به این منظور، داده های شش ایستگاه باران سنجی و هشت ایستگاه هیدرومتری در دوره زمانی ۱۳۹۹-۱۳۶۹، رفع نواقص و تکمیل شدند سپس آزمون همگنی و نرمال بودن روی آنها انجام شد. در نهایت روند خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی با دو شاخص مذکور بر مبنای آزمون من-کندال و تخمین گر شیب سن در نرم افزار MAKESENS تحلیل شد. یافته ها: نتایج نشان داد که شاخص SPI در مقیاس یک ماهه دارای بیشترین عکس العمل نسبت به بارش است به‎طوری که کمترین میزان آن در ایستگاه کردخیل با مقدار ۳/۳۱- شدیدترین خشکسالی بوده که در فروردین ماه سال ۱۳۷۱ رخ داده است. از طرفی، همه ایستگاه های باران سنجی پدیده خشکسالی در آنها رخ داده و از نظر زمانی با گذر زمان شدت آن افزایش یافته است. با توجه به شاخص SSI، خشکسالی هیدرولوژیکی نیز در همه ایستگاه های هیدرومتری با شدت های مختلف رخ داده است. روند این شاخص ها نیز بیانگر افزایش شدت و فراوانی خشکسالی با گذشت زمان در حوضه آبریز مورد مطالعه بوده است. نتیجه گیری: در ایستگاه های دارابکلا و کردخیل شاخص SPI دارای بیشترین تعداد سال های وقوع و بیشترین شدت خشکسالی است. در ایستگاه دارابکلا فراوانی خشکسالی متوسط، شدید و خیلی شدید نیز نسبتا بالا می باشد. خشکسالی خیلی خیلی شدید در ایستگاه اداره ساری از نظر فراوانی دارای بیشترین مقدار بوده که نشان می دهد بیشترین خطر وقوع خشکسالی در مناطق دشتی و جلگه ای حوضه وجود داشته است. نتایج روند با آزمون من-کندال بیانگر افزایش خشکسالی و کاهش بارندگی در حوضه آبریز تجن می باشد. با توجه به تغییرات اقلیمی، افزایش تقاضا به‎دلیل افزایش جمعیت و کاهش بارندگی، رخداد خشکسالی در آینده ممکن است با فروانی و شدت بیشتری رخ دهد که می تواند خسارات زیادی برای کشاورزی و سایر بخش های منطقه داشته باشد. شاخص SSI در ایستگاه های هیدرومتری نشان دهنده کاهش جریان و وقوع خشکسالی هیدرولوژیکی در حوضه است.

کلیدواژه ها:

Drought Index ، Mann-Kendall Test ، SPI ، SSI ، Tajan Watershed ، آزمون من کندال ، تجن ، شاخص خشکسالی ، SPI ، SSI