روش سنتی کنترل خطر سیلاب در مناطق خشک و نیمه خشک (مورد: بندسارها در حوضه آبریز دشت بیرجند)

کشور ایران بنا به موقعیت خاص جغرافیایی، از مناطق خشک و نیمه خشک و کم آب جهان محسوب می شود. بر این اساس، مردمان این تمدن کهن همواره تلاش کردهاند تا آب را به شیوه های متعددی تامین و در مصارف مختلف استفاده نمایند. مهار و استفاده از آبهای سطحی و سیلابها یکی از شیوه های هوشمندانه در این خصوص به شمار میآید. احداث بندسارها یکی از شیوههای استحصال سیلاب بر اساس دانش سنتی مردم بوده که به شکل استخرهای خاکی کوچک میباشد. بندسارها به طور کلی هم از جهت تغذیه سفره های آب زیرزمینی و هم از جهت زراعت سیلابی و تامین آب کشاورزی موثر بوده که توجه به این مقوله از دانش گذشتگان میتواند تا حدودی مشکلات کم آبی در مناطق خشک را بر طرف سازد. با توجه به این که ایجاد بندسارها به عنوان یک فناوری بومی مطرح بوده و منافع اقتصادی را به همراه دارد، ضرورت بررسی آنها مهم و اساسی است. حوضه آبریزدشت بیرجند یکی از نواحی است که مردم آن برای بهرهوری و ذخیره آب حاصل از سیلاب، از این روش استفاده می کنند. این مقاله در پی معرفی بندسارها به عنوان روش بومی مهار سیلاب و کنترل مخاطرات آن و هم چنین برشمردن اثرات فضایی – مکانی آن در سطح نواحی روستایی دشت بیرجند میباشد. مقاله حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از حیث ماهیت و روش توصیفی – تحلیلی است. نتیجه نشان میدهد که احداث بندسارها نقش موثری در کنترل رسوبات، سازگاری بسیار مناسب با محیط زیست ناحیه، تغذیه منابع آب زیرزمینی و به ویژه قنوات و هم چنین کنترل روانابهای سطحی و ایجاد زراعت سیلابی نقش مهمی دارد و به سبب بهرهبرداری و نگهداری دائم این سازهها توسط بومیان ناحیه به ایجاد درآمد و اشتغال برای آنان می انجامد.

کلیدواژه ها:

روش بومی ، سیلاب ، بندسار ، مناطق خشک و نیمه خشک ، دشت بیرجند