بازخوانی مسکن سنتی و فرآیند طراحی آن در اقلیم گرم و خشک

آثار یکی از کهن ترین خانه سازی ها در سرزمین ایران که از هشت هزار سال پیش بجا مانده پیرامون بویین زهرا در تپه زاغ یافت شده است که نمونه های منحصربفردی هستند که معرف اقلیم گرم و خشک در ایران بوده و با توجه به آب وهوا و اقلیم خاص، در دل خود مساکنی را جای داده اند که چون درویشی به خلوت نشسته اند. مساکن سنتی به عنوان خصوصی ترین فضای زندگی انسان ها دارای دو جنبه هستند، یک صورت ظاهری و یک سیرت باطنی که تأمین کننده آرامش، آسایش و امنیت ساکنان خود است. معماری نشان دهنده هماهنگی کامل با نیازهای مردم آن زمان می باشد. این خانه ها، برونی خالی از آرایه و پیرایه دارند و اندرونی مملو از صفا و محبت و دلی پرعشق، که چون زبان بگشایند، رمز جاودانگی بر ما هویدا سازد. با سفر به مساکن این اقلیم مکان اتصال اندرون و بیرون را درایگاه خواهیم یافت که از برون دارای ویژگی خاص از کار بر روی سطح، عقب نشسته، باوقار و زیباست که هر رهگذری را وادار به مکث می کند و پس از لختی به درون فرا می خواند. پس از ورود، فضایی نیمه روشن آدمی را به سکون وادار ساخته و سپس در انتهای راستای تاریک و کم قامت دالان، تلألؤ نور، ما را به پیش می خواند. پس از عبور از ورودی، حیاط به عنوان عنصر مرکزی رخ می نماید. فضایی که تمامی عناصر زیستی برگرد آن نشسته اند و او با دلی آکنده از مهر بر قلب هر فضا نورافشانی می کند. حیاط قلب ساختمان است، می تپد و زندگی می بخشد. ایوان نقطه اوج حیاط است و اتاق ها همچون دستان گشوده و در دو طبقه، در همکف با بازشوهایی بدون روزن و در بالا با پنجره هایی مشبک و چشم نواز، که تزئینات آن بسیار پرکار و فریبنده است. دستیابی به خنکای دلپذیر دل زمین در گرمای گزنده این منطقه نیز با عبور از حیاط و رسیدن به زیرزمین های خنک، ایوان زیر بادگیرها و سرداب امکان پذیر است. پس از گذری بر عناصر مسکن در این منطقه با واکاوی چند نمونه از مساکن سنتی این منطقه، خصوصیات آن را در قالب آماری ارائه دادیم که حاکی از نقش هر فضا در مناسبات و تناسبات این خانه ها است و دستمایه ای خواهد بود در جهت دستیابی به فرآیند طراحی مسکن و الگوی مناسب سکونت در این منطقه.

کلیدواژه ها:

معماری ایرانی ، فرآیند طراحی ، مسکن سنتی ، عناصر مسکن ، اقلیم گرم و خشک