ارزیابی روند تغییرات استفاده از زمین به عنوان بستر برنامه ریزی بهینه منابع آب از طریق سامانه اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور

پایش دقیق تغییرات مکانی و زمانی کاربری اراضی، پایه و مبنایی برای فهم بهتر روابط و تعاملات انسان و پدیدههای طبیعی برای مدیریت سازگار سرزمین و طبعا استفاده بهتر از منابع را فراهم میآورد. پژوهش حاضر با هدف پایش و بررسی تغییرات کاربری اراضی در حوزه آبخیز شازند در بازه زمانی 1352 تا 1393 با توجه به سیاستهای توسعهای متفاوت و تغییرات قابل توجه در مولفههای منابع آبهای سطحی و زیرزمینی در حوزه آبخیز شازند در جنوب غربی استان مرکزی انجام شد. در بازه زمانی مورد مطالعه با تهیه نقشه های کاربری اراضی در سه مقطع زمانی، از طریق مدلساز تغییر سرزمین (LCM)، تغییرات کاربری اراضی منطقه بررسی شد. هم چنین تغییرات جریانهای سطحی و زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا با استفاده از دادههای دبی روزانه، منحنی تداوم جریان برای قبل و بعد از توسعه صنعتی منطقه (سال 1370 بهعنوان نقطه عطف فعالیتهای صنعتی در نظر گرفته شد) ترسیم شد و روند تغییرات منابع آب سطحی و زیرزمینی دشت شازند بهروش منکندال در سطح اطمینان 99 درصد مورد آزمون قرار گرفت. آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی نشان داد که قبل از سال 1370 که کشاورزی مزیت اصلی منطقه محسوب می شده، سطح اراضی دیم حدود 210 کیلومتر مربع افزایش داشته است. ولی به تدریج با صنعتی شدن منطقه، وسعت اراضی کشاورزی آبی در سال 1393 نسبت به سال ابتدای دوره دو برابر، باغات حدود 17 برابر و مناطق مسکونی و صنعتی نیز به بیش از دو برابر افزایش داشته است. اثر این تغییرات علیرغم کاهش جزیی بارش منطقه، به خوبی روی منابع آبی نمود داشته بهطوریکه دبی میانگین 1/35 برابر کاهش داشته و منحنی تداوم جریان در بخش دبی متوسط و نرمال متاثر از برداشت های قابل توجه جریانات سطحی، دچار افت شدید شده است ولی دبی های سیلابی به دلیل افزایش سطوح غیر قابل نفوذ و افزایش ضریب رواناب، افت ناچیزی (حدود 5 درصد) داشته است. آزمون روند تغییرات جریانات سطحی و زیرزمینی نیز افت شدید منابع آبی را در دوره مورد مطالعه نشان داد. بنابر این بررسی تغییرات مکانی کاربری های اراضی در درک چگونگی و عوامل موثر بر تغییرات منابع آبی نقش بهسزایی داشته و با کاهش عدم قطعیتها، زمینه مدیریت بهینه منابع آب را فراهم میکند.

کلیدواژه ها:

تغییر کاربری اراضی ، توسعه صنعتی ، مدیریت منابع آب ، مدلساز تغییر سرزمین ، حوزه آبخیز شازند