افزایش اثر بخشی خاک های فسفات داخلی در راستای کاهش واردات کودهای فسفاتی

میزان فسفر قابل استفاده در 70 درصد از خاکهای زراعی ایران کمتر از 15 میلی گرم در کیلوگرم و در محدوده کم تا متوسط قرار دارد. از این رو استفاده از کودهای حاوی فسفر برای حفظ حاصلخیزی خاک و تولید محصول ضروری به نظر می رسد. عمده کودهای فسفری مصرفی در ایران وارداتی می باشند در حالی که ذخایر سنگ فسفات در کشور وجود دارد. پژوهش ها نشان داده است که می توان با تیمار سنگ فسفات داخلی با اسیدها و مواد آلی مختلف اثر بخشی استفاده از سنگ فسفات را افزایش داد. بررسی توانایی سنگ فسفات ها در افزایش و حفظ سطح قابل اطمینان فسفر قابل استفاده در خاک برای رشد گیاه هدف اصلی این طرح می باشد. پژوهش حاضر به عنوان یک طرح در قالب " افزایش اثر بخشی خاک های فسفات داخلی در راستای کاهش واردات کودهای فسفاتی" انجام شد. این طرح شامل 11 آزمایش بود. در این آزمایشات نقش اسیدهیومیک، کود گاوی، کود مرغی، اسیدهای نیتریک، سولفوریک و فسفریک در حلالیت فسفر دو نوع خاک فسفات (خام و تغلیظ شده)، شکلهای شیمیایی فسفر خاک و اثر بخشی تیمارها در گیاهان ذرت و کلزا مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار آماری MSTATC و مقایسه میانگین تیمارها با آزمون دانکن انجام شد. نتایج نشان داد که تاثیر اسیدهای معدنی، کودهای آلی، نوع خاک فسفات در حلالیت فسفر خاک فسفات معنی دار هستند. اما بطور کلی استفاده از کود آلی در اختلاط با سنگ فسفات تاثیر چندانی بر قابلیت استفاده فسفر به صورت یک کود تجاری ندارد. اثر نوع سنگ فسفات بر افزایش مقدار فسفر محلول در آب و مقدار فسفر محلول در سیترات و فسفر غیر محلول در سیترات نسبت به شاهد در سنگ فسفات تغلیظ شده بیشتر از سنگ فسفات خام بود. تاثیر غلظت 40 درصد اسید فسفریک بر افزایش مقدار فسفر محلول در آب و مقدار فسفر غیر محلول در سیترات نسبت به غلظت 20 و 10 درصد، بیشترین مقدار بود، در صورتی که مقدار فسفر محلول در سیترات نمونه هایی که با غلظت 10 درصد اسید فسفریک تیمار شده بودند نسبت به بقیه نمونه ها بیشتر بود.در مورد اسید سولفوریک، سطوح غلظت اسیدها به ترتیب غلظت 40 ،20 و 10 درصد عملکرد بهتری در افزایش فسفر محلول در آب هر دو نوع سنگ فسفات نسبت به حالت شاهد داشت و این ترتیب در افزایش فسفر محلول و غیر محلول در سیترات کاملا برعکس بود. در این مطالعه فسفات محلول در آب در فاصله ی زمانی 1 روز پس از تیمار کردن هر دو نوع سنگ فسفات با اسید به میزان بیشتری مشاهده شد. در تیمار اسید نیتریک، افزایش دما تا 75 درجه سانتیگراد تاثیری در افزایش حلالیت هر دو نوع سنگ فسفات نداشت و افزایش دما فقط سرعت واکنش های انحلال سنگ فسفات را افزایش داد. در تیمارهای مربوط به مخلوط اسیدها، مقایسه ی دو نوع سنگ فسفات نشان می دهد که آزاد سازی فسفر به صورت محلول در آب در سنگ فسفات خام به میزان (942/1) کمتر از نمونه کنسانتره به میزان (703/11) می باشد. لازم به ذکر است که مقدار فسفر محلول درآب در هر دو نمونه سنگ فسفات قبل از تیمار کردن آنها با اسید نزدیک به صفر بود. اثر کاربرد منابع مختلف فسفر بر تغییرات فسفر قابل استفاده خاک با گذشت زمان در خاک های مختلف متفاوت بود. در برخی خاک ها کاربرد مستقیم خاک فسفات سبب افزایش فسفر قابل استفاده خاک گردید در حالی که در برخی دیگر اثر قابل ملاحظه ای از کاربرد مستقیم خاک فسفات در افزایش فسفر قابل استفاده خاک مشاهده نشد. نتایج نشان داد که حتی در شرایط خاک های آهکی نیز کاربرد مستقیم خاک فسفات می تواند سبب افزایش فسفر قابل استفاده خاک شود. در اکثر خاکها، کاربرد خاک فسفات های جزیی اسیدی شده به ویژه با اسید سولفوریک و فسفریک اثرات مشابهی با سوپرفسفات تریپل در تغییرات فسفر قابل استفاده در طول دوره آزمایش نشان داد. در خصوص کود دامی، میزان فسفر محلول در آب با افزایش زمان کاهش ولی فسفر محلول و غیر محلول در سیترات در هر دو سنگ فسفات افزایش نشان داد. اثر اصلی رطوبت بر میزان فسفر در هر دو نوع سنگ فسفات تفاوت معنی داری نشان نداد. در هر دو نوع سنگ فسفات فقط میزان فسفر محلول در آب تحت تاثیر تیمارهای آزمایش قرار گرفت. تاثیر تیمارهای آزمایش از قبیل میزان رطوبت، درصد اختلاط کود مرغی، نوع سنگ فسفات و زمان بر میزان فسفر محلول و نامحلول معنی دار بود. تاثیر تیمارهای آزمایش از قبیل میزان رطوبت، درصد اختلاط با اسید هیومیک، نوع سنگ فسفات و زمان بر میزان فسفر محلول و نامحلول معنی دار بود. در آزمایش تاثیر کودهای استحصالی بر گیاه کلزا، سطح اکسید فسفر 50 میلی گرم بر کیلوگرم خاک، نسبت به سطح 25 میلی گرم اکسید فسفر بر کیلوگرم خاک موثرتر بود. در مرحله قبل از ساقه دهی از لحاظ وزن خشک بوته در سطح فسفر کم، اسید سولفوریک (37/1گرم در گلدان) برتر از اسید فسفریک بود (89/0گرم در گلدان) ولی در سطح فسفر بیشتر، تاثیر اسید فسفریک بیشتر از اسید سولفوریک بود (به ترتیب 81 /2گرم در گلدان و 57/1گرم در گلدان) که در این حالت برتر از سوپرفسفات تریپل (04/2گرم در گلدان) بود که نسبت به شاهد بدون فسفر 256 درصد و نسبت به خاک فسفات تنها 104 درصد افزایش وزن خشک ایجاد نمود. در آزمایش تاثیر کودهای استحصالی بر گیاه ذرت، میزان فسفر قابل استفاده خاک با کاربرد خاک فسفات جزیی اسیدی شده با اسید فسفریک و سولفوریک به ویژه در سطح 50 میلی گرم فسفر در کیلوگرم خاک کاملا مشابه با اثر کاربرد سوپرفسفات تریپل بود. در آزمایش تاثیر کودهای فسفره استحصالی بر شکلهای شیمیایی فسفر خاک، تاثیر اسیدی کردن جزیی خاک فسفات با اسیدهای معدنی به ویژه اسید فسفریک و سولفوریک بر میزان فسفر قابل استفاده خاک پس از کشت ذرت مشابه با اثر مصرف سوپرفسفات تریپل بود. میزان فسفر قابل استفاده خاک پس از کشت ذرت با کاربرد مستقیم خاک فسفات کمتر از مصرف سوپرفسفات تریپل و خاک فسفات های جزیی اسیدی شده بود. کلمات کلیدی: سنگ فسفات- اسید هیومیک- قابلیت استفاده فسفر- کود آلی- اسید هیومیک- شکلهای شیمیایی فسفر