مطالعه خصوصیات نماتد مولد زخم ریشه چای ‭(Pratylenchus loosi) ‬و امکان ارزیابی خسارت آن با استفاده از مدل های اپیدمیولوژیک

نماتد مولد زخم ریشه چای ‭(Pratylenchus loosi)‬، یکی از مهم ترین عوامل خسارت زای گیاه چای در ایران و اغلب کشورهای مهم چای خیز جهان می باشد. در این تحقیق، با مطالعه خصوصیات مرفولوژیکی و مرفومتریکی به بررسی اختلاف جمعیت های مختلف این نماتد در باغ های چای شمال کشور پرداخته شد. هم چنین، میزان خسارت نماتد با استفاده از مدل های اپیدمیولوژیک مورد ارزیابی قرار گرفت. میزان خسارت نماتد در طی سال های ‮‭83‬ تا ‮‭85‬ با استفاده از روش های ارزیابی مستقیم خسارت ‭(Direct survey) ‬و کاربرد نماتدکش فنامیفوس مورد بررسی قرار گرفت. نتایج ارزیابی خسارت در گلخانه نشان داد در بین خصوصیات مختلف زراعی اندازه گیری شده، نماتد به شاخص های وزن تر اندام هوایی، وزن و حجم ریشه خسارت بیشتری وارد نموده و در این شرایط میزان جمعیت قابل تحمل توسط میزبان تا جمعیت اولیه مایه زنی شده ‮‭30‬ نماتد به ازای صد گرم خاک می باشد. در شرایط طبیعی، این نماتد باعث کاهش عملکرد شده و در این شرایط میزان جمعیت قابل تحمل توسط میزبان تا جمعیت زمستانه ‮‭40‬ نماتد به ازای صد گرم خاک تعیین شد. مطالعه توابع مرتبط با اجزای عملکرد چای، گویای قابلیت ایجاد خسارت توسط نماتد مولد زخم ریشه چای است. در شرایط گلخانه، ارتباط بین جمعیت نماتد با کاهش عملکرد و کاهش حجم ریشه، ارتباط بین درصد خسارت و میزان جمعیت نهایی در ریشه و هم چنین تعداد زخم ایجاد شده بر روی ریشه، از روابط مورد استفاده در ارزیابی خسارت این نماتد محسوب می شوند. پس از آنالیز رگرسیونی، مدل های مختلفی برازش کننده داده ها در روابط فوق الذکر بوده، ولی در اغلب روابط اشاره شده مدل منومولکولار ‭(Monomolecular model) ‬از ضریب تبیین بالاتری برخوردار بود. در شرایط باغ، ارتباط بین جمعیت نماتد با کاهش عملکرد و هم چنین ارتباط بین درصد خسارت با جمعیت اولیه نماتد در خاک، تعداد زخم در ریشه و جمعیت نهایی نماتد در ریشه، از روابط مورد استفاده در ارزیابی خسارت این نماتد محسوب می شوند. در این شرایط، بهترین مدل برازش کننده رابطه بین کاهش عملکرد در اثر افزایش جمعیت نماتد، مدل تصاعدی ‭(Exponential) ‬می باشد. در خصوص سایر روابط، مدل های لجستیک و منومولکولار از برازش خوبی برخوردار بودند. ارتباط بین جمعیت نماتد و عملکرد نسبی با مدل سین هورست از برازش خوبی در شرایط گلخانه و باغ برخوردار بوده و مدل مذکور می تواند تخمین مناسبی از عملکرد ارایه دهد. روش های مبارزه غیرشیمیایی مثل استفاده از کودهای دامی، شخم تابستانه، اصلاح ‭pH ‬خاک با استفاده از کودهای معدنی مثل دولومیت، استفاده از ضایعات هرس، استفاده مطلوب از کودهای پتاسیمی و هم چنین مبارزه با علف های هرز، اگرچه در مقایسه با نماتدکش فنامیفوس باعث کاهش جمعیت نماتد در خاک و ریشه نمی شوند، ولی افزایش عملکرد را سبب شده به طوری که این روش مبارزه با مبارزه شیمیایی از نظر عملکرد اختلاف آماری معنی داری ندارد. نماتدکش فنامیفوس به ترتیب ‮‭47/1‬ و ‮‭61/2‬ درصد باعث کاهش جمعیت نماتد در خاک و ریشه باغ های چای آلوده می گردد. واژه های کلیدی: نماتد مولد زخم ریشه، چای، ‭Pratylenchus loosi ‬، ارزیابی خسارت، مدل های اپیدمیولوژیک و ایران.