بررسی ابعاد مکانی و روند تغییرات کاربری اراضی کشاورزی روی تراس های آبرفتی زایندهرود (زیر حوضه مرغاب)

در فرایند تغییر کاربری اراضی به صورت بی رویه و نا متعادل، اراضی کشاورزی به کاربری های مسکونی، تجاری، صنعتی یا شبکه راه ها تبدیل شده و در برخی موارد به صورت اراضی بایر رها می شود. لذا، بررسی تغییرکاربری اراضی، نقش اساسی در برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست دارد. به عبارت دیگر، توجه به موضوع کاربری مناسب اراضی گام نخست و الفبای علم آمایش سرزمین می باشد. در این تحقیق تغییرات کاربری اراضی شهرستان های واقع در زیرحوضه مرغاب در سال های ‮‭1355‬ تا ‮‭1389‬ مورد بررسی قرار گرفته است. با بررسی عکس های هوایی در دو مقطع زمانی‮‭1355‬ و ‮‭1389‬ مشخص شد پهنه های سکونتگاهی زیرحوضه مرغاب در طول ‮‭34‬ سال گذشته، تغییرات وسیع مکانی داشته که در اغلب موارد نتیجه این تغییرات به زیان اجزا محیط زیست حوضه به ویژه لندفرم ها، خاک ها و پوشش گیاهی بوده و زمینه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را نیز تحت تاثیر منفی قرار داده است. علاوه بر آن، ضمن آنکه آرایش فضایی مجموعه سکونتگاه ها و سایر مولفه های محیطی نیز بر اساس موازین آمایش سرزمین نمی باشد. جمعیت شهرستان های مورد مطالعه در دو مقطع زمانی مورد مطالعه تقریبا 4 برابر شده که حاصل این جهش جمعیتی تغییر بی رویه کاربری اراضی کشاورزی حاشیه شهرها بوده است. تراکم جمعیت در شهرستان های اصفهان، برخوار، میمه، خمینی شهر و فلاورجان روز به روز افزایش پیدا کرده است به طوری که تراکم جمعیت در شهرستان های فوق به ترتیب از رقم ،‮‭35‬ ،‮‭28 4‬ و ‮‭12‬ نفر در هکتار در سال ‮‭1355‬ به ،‮‭50‬ ،‮‭56 13‬ و ‮‭49‬ نفر در هکتار در سال ‮‭1389‬ افزایش پیدا کرده است. مجموع مساحت اراضی تغییر کاربری یافته شهرستان های زیرحوضه مرغاب در سال ،‮‭1355‬ بالغ بر ‮‭28747‬ هکتار بوده که با گسترش شهرها و شهرک های صنعتی در سال ،‮‭1389‬ در مجموع وسعتی بالغ بر ‮‭72113‬ هکتار به کاربری های غیر کشاورزی اختصاص یافته است. به این ترتیب، می توان برآورد نمود که به طور متوسط هر سال بیش از ‮‭1200‬ هکتار از اراضی متشکله بر روی تراس های آبرفتی زاینده رود که اکثرا از دیرباز به امر تولید کشاورزی اختصاص داشته اند، به کاربری های غیر کشاورزی اختصاص داده شده است. واژگان کلیدی: تغییر کاربری اراضی کشاورزی، زاینده رود، زیرحوضه مرغاب، خاک، شهرنشینی، آمایش سرزمین