مذهب از جامعه تا سیاست؛ نقدی بر کتاب جابه‌جایی دو انقلاب: چرخش امر دینی در جامعۀ ایرانی

درک ماهیت دولت و جامعه یکی از مهم‌ترین حوزه‌‌های موردمطالعة جامعه‌‌شناسان سیاسی به‌ویژه تحلیل‌‌گران انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی در ایران بوده است. کتاب جابه‌‌جایی دو انقلاب درصدد پاسخ به این پرسش است که چرا در جامعة سنتی و عقب‌ماندة ایران دورة قاجار انقلابی مدرن و در جامعة نوشدة ایران دورة پهلوی انقلابی مذهبی رخ داده است؟ نویسنده با بهره‌‌گیری از ایدة جامعة شبکه‌‌ای میگدال معتقد است که در پروسه‌‌ای سی‌صدساله مذهب تشیع و امر دینی شاهد چرخشی از تفکرات باطنی و رازوارانه به حوزة اجتماعی بوده که با انقلاب اسلامی به آخرین مرحلة اجتماعی‌شدن رسیده است. در این مقاله تلاش شده تا کتاب جابه‌‌جایی دو انقلاب را در سه سطح شکلی، محتوایی، و روشی نقد و بررسی کنیم. نتایج نشان می‌‌دهد که باوجود برخی انتقادات، این کتاب ازنظر شکلی اثری مطلوب است و تلاش برای ارائة الگویی بومی با تمرکز بر فرهنگ و جامعه و به‌طور خاص مذهب و روحانیت شیعه، به‌منزلة موضوع تحلیل، از مهم‌ترین نقاط قوت این اثر است. درمقابل، تعلق روشن‌فکری نویسنده مبنی‌بر هم‌دلی با دموکراسی‌‌خواهی لیبرال و مدرنیزاسیون درکنار فقدان روش مناسب و منسجم به‌شکل محسوسی از کیفیت محتوایی و روشی اثر کاسته است.

کلیدواژه ها:

انقلاب مشروطه ، انقلاب اسلامی ، جامعة شبکه‌ای ، شیعه ، امر دینی