ارزیابی، مدیریت و پژوهشهای کاربردی آبهای زیرزمینی در ایران؛مقدمه ای بر یک عنوان

زندگی با آب آغاز می گردد و آب منشا حیات است. این طلیعه ای روشن از نیاز انسان به آب و تامین آن است. نخستین جوامع انسانی در کنار رودخانه ها و چشمه های آب شکل گرفتند، چشمه های بزرگ مهد تمدنهای بزرگی بوده اند که امروزه نیز نشانه هایی از این تمدنها و فناوری های آنها برای تامین آب از چشمه ها، رودخانه ها و آبهای زیرزمینی در سرزمینهای باستانی همچون ایران، یونان و ... قابل مشاهده است. شاید افزایش جمعیت انسان و احساس دسترسی ایمن تر به منابع آب باعث شد تا انسان از دیرباز تا کنون به فکر بهره برداری از آبهای زیرزمینی با استفاده از کندن زمین یا به عبا رتی بهتر حفر چاه بیفتد . بیشتر آب جهان یا به عبارتی نزدیک به96/5 درصد آن در اقیانوسها جای می گیرد ، در این میان سهم آبهای زیرزمینی شیرین از کل آبهای جهان0/76 درصد است . این مقدار اگرچه نسبت به آب اقیانوس بسیار کم نشان می دهد اما با در نظر گرفتن کل آب شیرین و اینکه این مقدار کم حدود 30/1 درصد حجم کل آبهای شیرین را تشکیل می دهد، اهمیت آبهای زیرزمینی را خاطر نشان می سازد. آبهای زیرزمینی یا از طریق چشمه ها به سطح زمین راه می یابد و یا از طریق حفر چاه و قنات به بهره برداری می رسد . چاههای آب منبعی برای تهیه آب آش امیدنی انسان و وابسته های او مانند احشام و زمینهای زراعی بوده اند . چشمه ها و چاهها علاوه بر این محلی برای خلق اسطوره و باورهای دینی است، در کتب مقدس مانند قرآن و انجیل اشارات واضحی از اهمیت چشمه ها و چاهها آمده است . از هزاره نخست پیش از میلاد چاههای افقی یا قنات ها به طور گسترده ای برای تهیه آب و آبیاری در خاورمیانه و غرب آسیا و به ویژه ایران استفاده شده و تا به امروز نیز قنات ها اهمیت و اعتبار خود را به عنوان منبع حیاتی تامین آب حفظ کرده اند. در اروپا نیز بسیاری از شهرهای کوچک و بزرگ در قرون وسطی و بعد از آن در دوران صنعتی نیازهای آبی خود را از چاهها و چشمه ها تامین می کردند . اهمیت این منابع تا به امروز نیز به قوت خود باقی است تا جایی که بیش از نیمی از آب شرب در کشورهای اتحادیه اروپا از آبهای زیرزمینی به دست می آید، بین 20 تا 30 درصد آب آشامیدنی کشور اسپانیا و انگلستان و نزدیک به 100 درصد آب .( شرب اتریش، لیتوانی و دانمارک نیز وابسته به منابع آب زیرزمینی است(هیسکوک و همکاران 2002 در دهه های اخیر استفاده از چاهها برای تامین آب مورد نیاز آبیاری زمینهای کشاورزی و باغات به شدت افزایش یافته است . این امر در مناطق آسیا و به ویژه در نواحی خشک و نیمه خشک از جمله ایران نیز روندی صعودی داشته است . در هند 58 درصد آب آبیاری از منابع آب زیرزمینی استخراج می شود و این میزان در عربستان سعودی به 98 درصد می رسد (فوستر و همکاران 2000 ). در آمریکا نیز استحصال آبهای زیرزمینی تو سط پمپاژ آب از چاهها از سالهای 1970 تا 2000 میلادی 23 درصد افزایش یافته که در این میان در سال 2000 از تخلیه روزانه 315 میلیون مترمکعبی حدود 70 درصد برای آبیاری کشاورزی استفاده شده است (مک کرای 2004 ). علاوه بر این در ایالات متحده سالیانه حدود 350000 چاه جدید برای مصارف خانگی حفر و تجهیز شده اند، روند صعودی استفاده از چاههای آب در ایران نیز به طور محسوسی قابل مشاهده است، فناوری حفاری و نیاز روز افزون به ویژه برای مصارف کشاورزی را می توان از عوامل تشدید مصارف آب زیرزمینی دانست.