نبود نقش فرستنده از نقش های الگوی کنشی گرماس در چهار رمان دفاع مقدس

شخصیت‌ها در انتقال درونمایه و پیام داستان هر یک نقش مشخص و معینی دارند. نقش ها بر همدیگر تأثیر می‌گذارند و یک مجموعه مرتبط و منسجم را ایجاد می‌کنند. برخی شخصیت‌ها، به‌ویژه در آغاز داستان بر چگونگی آشنایی شخصیت اصلی با هدف تأثیر می‌گذارند. مسئله اینجاست که این نقش در داستان‌های دفاع مقدس نیز وجود دارد یا نه؟ آیا در ادبیات داستانی دفاع مقدس، شخصیت اصلی بر اساس راهنمایی، ارشاد و تحریک دیگران با هدف آشنا می‌شود یا مسئله صورت دیگری دارند؟ قصد آن است که این انگیزۀ رفتار و الگوی اندیشه و تفکر شخصیت اصلی آشکار ‌شود. این مهم، اهمیت نقش فردیت بارز شخصیت اصلی را نشان می‌دهد. برای بیان این مطلب از الگوی کنشی گرماس بهره گرفته شده است؛ الگویی که ارتباط شخصیت‌ها را براساس نقش و کارکرد آنها نشان می دهد. بر اساس این الگو، شخص با اشخاصی (فرستنده) شخصیت (کنشگر) اصلی را به خاطر خواستۀ مشترکی (هرف) به ماموریت می فرستند. کنشگر اصلی در این ماموریت با کمک اشخاص همدل (یاوران) یا مخالفت و دشمنی افراد مخالف (رقبا) مواجه می شود. انجام ماموریت و به دست آوردن خواسته، نفع و نتایجی برای او، فرستنده یا دیگران در بر خواهد داشت (گیرنده). مطابق این الگو، شخصیت اصلی بر اساس همفکری یا راهنمایی فرستنده که از ضرورت و اهمیت هدف آگاه است، به مأموریت فرستاده می‌شود. فرستنده به دلیل آگاهی از هدف؛ از نظر فکری اهمیت شایانی دارد. در این مقاله سعی شده این، پس از بیان الگوی کنشی گرماس، به این سؤال پاسخ داده شود که آیا این نقش در چهار رمان دفاع مقدس وجود دارد یا نه؟ اگر وجود ندارد، این مهم چه تأثیری بر الگوی تفکر و اندیشه شخصیت اصلی گذاشته است؟ بر همین اساس، طبق الگوی نقش فرستنده در چهار رمان دفاع مقدس - ارمیاء، سفر به گرای ۲۷۰ درجه، دوشنبه های آبی ماه و گنجشک ها بهشت را می فهمند- بررسی شده است. تطبیق الگو نشان داده است که در این چهار رمان، نقش فرستنده وجود ندارد و از نظر فکری، شخص یا اشخاصی در شخصیت اصلی تاثیر نگذاشته‌اند و شخصیت اصلی بنا بر آگاهی و شناخت خود از هدف و به صورت داوطلبانه و خودجوش به مأموریت رفته است؛ به عبارتی، نقش فرستنده با شخصیت اصلی ادغام شده است و این دو نقش، یک نماینده (شخصیت اصلی) دارد. تفاوت رمان با قصه، دورۀ تاریخی دفاع مقدس و ماهیت از دلایل این امر هستند.

کلیدواژه ها:

رمان دفاع مقدس ، شخصیت ، الگوی کنشگر ، فرستنده ، شخصیت اصلی