واکاوی تعامل بین گونه‌های شکلی مسکن سنتی و ارتباطات فضایی با استفاده از ابزار نحو فضا (نمونۀ موردی: خانه‌های سنتی کاشان) (علمی پژوهشی)

شهر کاشان را می‌توان گنجینه‌ای از خانه‌های سنتی ایرانی دانست؛ خانه‌هایی که متعلق به دورۀ قاجار بوده و مقوله‌های اجتماعی‌فرهنگی و اقلیمی بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری پیکره‌بندی فضایی این خانه‌ها داشته است. در این پژوهش با محور قرار دادن ورودی، به تحلیل پیکره‌بندی فضایی در خانه‌های کاشان پرداخته شد. در مرحلۀ اول، خانه‌ها به‌لحاظ شکلی و کالبدی در چهار دسته قرار گرفتند: خانه‌های تک‌حیاطۀ دوطرف حجم، تک‌حیاطه سه‌طرف حجم، خانه‌های تک‌حیاطۀ چهارطرف حجم و دوحیاطه چهارطرف حجم. در مرحلۀ دوم تعداد ورودی‌ها، جایگاه ورودی‌ها به‌لحاظ افقی و عمودی و مسیر مستقیم و غیر‌مستقیم هنگام ورود به خانه‌ها مشخص شد، سپس به‌منظور تحلیل ورودی در هر دستۀ شکلی، از روش چیدمان فضا بهره گرفته شد. در همین راستا دو شاخص هم‌پیوندی و عمق قابل پیمایش (ارتباط بصری) در بستر این خانه‌ها مورد سنجش قرار گرفتند. در مرحلۀ سوم نیز، عرصه‌بندی فضا‌های تابستان‌نشین و زمستان‌نشین خانه‌های هر دستۀ شکلی مبتنی بر نمودار توجیهی و تحلیل گراف نمایانی مورد بررسی قرار گرفت. فرضیه‌های اصلی پژوهش حاکی از این است که خانه‌های هر دستۀ کالبدی‌شکلی، ارتباطات فضایی شبیه بۀکدیگر را رقم زده است، سازمان فضایی عرصهۀ زیستی ساکنان خانه‌ها در فصول تابستان و زمستان متفاوت‌اند. به‌علاوه رابطۀ مجموعۀ ورودی و فضای خانه‌ها در هر دسته مورد بحث قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در هر دستۀ کالبدی، تفاوت‌هایی به‌لحاظ پیکره‌بندی فضایی وجود دارد به‌طوری که در هر دسته، خانه‌های عمیق و کم‌عمق به‌لحاظ بصری دیده می‌شود، اما معانی اجتماعی‌فرهنگی مشابهی در هریک از پیکره‌های کالبدی قابل مشاهده است که مطابق با ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی معماری ایرانی‌اسلامی در شهر کاشان شکل یافته است. همچنین، سازمان فضایی عرصۀ زیست ساکنان خانه‌ها در فصل تابستان و زمستان نیز متفاوت بود. در رابطه با ورودی در خانه‌های هر دسته، مشاهده شد که افزایش تعداد ورودی‌ها لزوماً موجب کاهش لایه‌بندی بصری خانه‌ها در هر دسته و در بین تمامی خانه‌ها نشده است.  

کلیدواژه ها:

entry ، spatial configuration ، traditional house ، visual layers ، integrity ، ورودی ، پیکره‌بندی فضایی ، مسکن سنتی ، لایه‌های بصری ، یکپارچگی.