بحثی در نسبت تجربه های دینی، عرفانی و هنری

یکی از مباحث عمده مربوط به دین در جهان معاصر، بحث از تجربه دینی و عرفانی و تجربه هنری و کم و کیف زبان گزارش آن تجارب بوده است. در اغلب این نوشته ها، به نقاط مشترک و مشابه پرداخته شده و از تفاوتها کمتر سخن به میان آمده است و همین مساله به این باور دامن زده است که این حالات و تجارب حاصل آنها (در عرصه دین و عرفان و هنر) از یک جنس هستند. در این مقاله، ضمن اشاره به مفاهیم و تعاریف تجربه های دینی و عرفانی، نسبت این تجربه ها (شباهتها و تفاوتهای آنها) با تجربه های هنری مورد بحث قرار گرفته است. بر اساس آموزه های دینی، میان آنچه صاحب تجربه دینی و عرفانی به زبان می آورد، با آنچه یک شاعر ( به معنی مطلق آن و در مقام هنرمندی در عرصه زبان و نه عارف یا حکیمی که عرفان و حکمت را به شعر نقل می کند) بیان می کند، تفاوتی ماهوی وجود دارد. اگر چنین تفاوتی را نادیده بگیریم، در دین اسلام، اصرار قرآن و پیامبر بر فاصله داشتن وحی از شعر (و همچنین اصرار عارفان برخوردار از ذوق شعری، بر فاصله داشتن از شاعران و حتی بیزاری جستن از شعر) بی وجه خواهد بود. بر همین اساس، این مقاله بر این نکته تاکید دارد که در کنار اشتراکات تجربه های دینی و عرفانی( مانند، عاطفی و شخصی بودن، غیر اکتسابی بودن، زبان استعاری و متناقض نما) با تجربه های هنری، ضروری است به نقاط اختلاف (خاستگاه و آثار متفاوت داشتن، قابل فهم همگانی بودن یا نبودن نسبت آنها با حقیقت و...) این دو حوزه فعالیت ذهنی و روانی و دلالتهای زبانی هر یک نیز پرداخته شود؛ چیزی که در رویکرد دوران مدرن به آن کمتر توجه شده است. این کار می تواند بسیاری از شبهه ها و قیاسهای نابجا را مرتفع سازد و فاصله ای را که دیندار و عارف بر آن پا می فشارند، حفظ کند.

کلیدواژه ها:

زبان ، تجربه ، دین ، هنر ، عرفان ، وحی ، الهام