تحلیل الگوی اتصال ساختاری رسوب در حوزه آبخیز تهم زنجان

برنامه های مدیریت جامع حوزه های آبخیز، نیازمند توجه به رسوب و فرایندهای مربوط به آن در قالب مدیریت رسوب هستند. در حالی که فرایندهای حاکم بر رفتار تولید رسوب در مقیاس حوزه های آبخیز کمتر مورد توجه بوده است. مدیریت رسوب شامل تمام اقداماتی است که فرسایش، انتقال، بازتوزیع و ترسیب رسوب را در راستای انحراف یا تله اندازی رسوب در سامانه های آبراهه ای تحت تاثیر قرار می دهد. بر همین اساس، اتصال رسوبی به عنوان مفهومی نوظهور در مدیریت رسوب، در چند سال اخیر برای بررسی انتقال رسوب در بخش های مختلف حوزه های آبخیز مورد توجه قرار گرفته است. حال آن که  اتصال رسوبی به عنوان انتقال رسوب از میان تمام منابع رسوب به تمام مخازن رسوب ممکن در حوزه آبخیز طی فرایند فرسایش خاک تعریف می شود. بر همین اساس، اتصال ساختاری، مفهومی مشتق شده از اتصال رسوبی است که با بررسی آناتومی سامانه آبخیز، پتانسیل جابه جایی ذرات رسوب در سراسر سامانه آبخیز را مورد بررسی قرار می دهد. طبعا با تعیین مناطق با الگوی اتصال ساختاری یکسان، اعمال نسخه های یکسان و یکپارچه مدیریت رسوب ممکن خواهد بود. از این رو، پژوهش حاضر به منظور بررسی شاخص اتصال ساختاری رسوب در سال ۱۳۹۳ در حوزه آبخیز تهم زنجان انجام شد. برای محاسبه شاخص اتصال ساختاری از لایه های مدل رقومی ارتفاعی، عامل پوشش گیاهی و بازدیدهای مکرر میدانی استفاده شد و ارزیابی های لازم برای آزمون نتایج به دست آمده صورت گرفت. نتایج ارزیابی صحت نمایش وضعیت اتصال ساختاری رسوب نشان داد که تطابق قابل قبولی بین شاخص اتصال میدانی و نقشه اتصال ساختاری وجود داشته است. نقشه اتصال ساختاری نیز با مقادیر بیشینه، کمینه و میانگین به ترتیب ۱.۰۲، ۸.۲۴- و ۵.۹۵- نشان داد که ۳۲ درصد از حوزه آبخیز اتصال ساختاری بالایی دارد که عمدتا در بخش های غربی آبخیز تمرکز داشته اند. به نظر می رسد با توجه به محاسبه سریع، هزینه کم، استفاده از داده های زودیافت و کارایی مفهوم اتصال ساختاری در تعیین اولیه منابع رسوبی، این شاخص عامل بسیار مفیدی در  مدیریت رسوب حوزه های آبخیز در ایران باشد.

کلیدواژه ها:

انتقال رسوب ، شاخص اتصال رسوبی ، فرسایش خاک ، مدیریت رسوب ، مدیریت جامع حوزه های آبخیز