بررسی تاریخی تنوع مدارس در ایران (ملاحظات سیاستگذاری)

تنوع مدرسه و مکتبخانه در ایران پیشینه ای طولانی دارد و محدود به دوره مدرسه جدید نیست. اما این مسئله در دوره معاصر شکل پیچیده و گسترده تری به خود گرفته و در سطوح مختلف تصمیم گیری و شوراهای مختلف سیاستگذاری جهت مدارس آموزش و پرورش محل بحث و نزاع واقع شده است. از همین رو این گزارش در تلاش است تا با تبیین تاریخی مسئله تنوع مدارس از ابتدای شکل گیری مدرسه جدید در ایران، فراز و فرود این گونه ها را نشان داده و ضمن تحلیل معیارهایی که منجر به تاسیس یا حذف گونه ای خاص شده به این پرسش های کلیدی پاسخ دهد که ۱. معیارهای شکل گیری انواع مدارس در نظام آموزشی ایران چیست؟ ۲. دوره بندی، عوامل و شرایط موثر بر شکل گیری یا حذف انواع مدارس چیست؟ ۳. چه ملاحظاتی برای تصمیم سازی درباره پذیرش یا عدم پذیرش انواع مدارس لازم است؟ از مهم ترین یافته های گزارش می توان به موارد ذیل اشاره کرد: ۱. با توجه به واقعیت های برخاسته از شرایط و ویژگی های دانش آموزان، شاخصه های برخاسته از فلسفه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و نیز شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه ایران، تنوع مدارس امری اجتناب ناپذیر است. ۲. تنوع مدارس نه از سر علاقه و سلیقه، بلکه مبتنی بر معیارها و ملاک های برخاسته از واقعیت هاست. به همین دلیل برای تاسیس یا حذف گونه ای مدرسه باید مبنای آن به روشنی اعلام شود. ۳. در طول دوره صد و هشتاد ساله ورود مدرسه جدید به ایران، هیچ یک از معیارهای تنوع بخشی به مدارس حذف نشده است و تا امروز معیارهای پیشین کماکان به رسمیت شناخته می شوند. ۴. موضوع تنوع بخشی یا حذف انواع مدارس با رویکرد تحول گرایی بنیادین در آموزش و پرورش ارتباط دارد، اما رویکرد موجود تنوع بخشی مانعی برای آن محسوب می شود، زیرا انواع مدارس عمدتا بر انواع دانش آموز متمرکز است نه انواع مدیریت و انواع محتوایی که می تواند زمینه ساز تحول باشد. از دیگر یافته های گزارش آن است که همواره تاسیس انواع مدارس بسیار راحت تر از حذف آنها بوده است. این امر، به ویژه در دوره جمهوری اسلامی ایران از مصادیق بیشتری برخوردار است. در حالی که ممکن است معیارهای پشتیبان تاسیس یک نوع مدرسه منتفی شده باشد و یا ارزیابی نتایج تاسیس نوع معینی از مدرسه لزوم تجدیدنظر در ادامه کار مدرسه را تایید کند. به همین دلیل لازم است در تاسیس گونه های جدید، شرایط حذف آن گونه نیز در صورت رفع ضرورت آن، پیش بینی شود. از چالش های اساسی کنونی در حوزه تنوع مدارس وجود مراجع سیاستگذاری و تصمیم گیری متنوعی است که بدون تعریف درست و مشخص در سطوح مختلف مسئله و گاه در تقابل با هم عمل می کنند و تهدیدهایی را برای یکپارچگی و حاکمیت فلسفه بنیادین مدرسه و رسالت آن در انواع مدرسه موجب می شوند. نسبت هر یک از مراجع تصمیم گیری با معیارهای تعیین انواع مدارس، می تواند ورود اصولی مراجع سیاستگذاری به تنوع مدارس را تعریف کند به این نحو که؛ مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی می تواند درباره مسائل کلان بیرون از آموزش و پرورش (یکی در حوزه مجموع مسائل ملی و دیگری از منظر چشم انداز کلان فرهنگی) راهبری نمایند و شورای عالی آموزش و پرورش که ذیل وزارت آموزش و پرورش و برای بررسی همین مسائل تخصصی تعریف شده است از درون آموزش و پرورش یا مولفه های اساسی درونی مسئله را بررسی نماید. بر این اساس، با توجه به حوزه تخصص، مرجع تصمیم گیری درباره تنوع مدارس یا حذف انواع مدارس، شورای عالی آموزش و پرورش است. اما زمانی که مسائل کلان ملی و فرهنگی (معیارهای بیرونی) مستلزم اقدامات آموزشی و احتمالا تاسیس مدرسه هستند، مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی از وزارتخانه و شورای عالی آموزش و پرورش بخواهند تا بهترین روش پاسخگویی به این مطالبه و نیاز را بررسی و تصمیم گیری کنند. چه بسا یک راه حل مستقیم در قالب تاسیس مدرسه ای خاص بهترین راه حل نباشد و راه حل های موثرتری برای پاسخگویی به مطالبات ملی یا فرهنگی قابل تعریف باشد.

کلیدواژه ها:

تنوع مدارس ، عدالت آموزشی ، کیفیت آموزشی ، گوناگونی مدارس