پژوهشی در گاهنگاری و کارکرد قلعه گلی کاج قم
محل انتشار: فصلنامه مطالعات باستان شناسی، دوره: 13، شماره: 2
سال انتشار: 1400
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 351
فایل این مقاله در 23 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد
- صدور گواهی نمایه سازی
- من نویسنده این مقاله هستم
استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:
شناسه ملی سند علمی:
JR_JARCS-13-2_002
تاریخ نمایه سازی: 24 آذر 1400
چکیده مقاله:
محوطه قلعه گلی کاج، واقع در ۵۰ کیلومتری شمال شرقی شهر قم، با حدود هفت هکتار وسعت، یکی از مهم ترین استقرارهای دوران تاریخی منطقه قم محسوب می شود. این محوطه که متشکل از دو بخش قلعه ی مرکزی و بقایای استقراری پیرامون آن است از منظر ویژگی های معماری و تکنیک های متنوع اجرای قوس، در مطالعات باستان شناسی و تاریخ معماری ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. علیرغم پژوهش های پراکنده ای که در مورد این محوطه صورت گرفته است، هنوز پرسش های متعددی در خصوص تاریخگذاری، کاربری و همچنین عوامل موثر در تکوین، توسعه و متروک شدن این مکان مطرح است. پژوهش حاضر بر آن است تا با بهره گیری از شواهد باستان شناختی حاصل از پیمایش سطحی محوطه و مطالعه ی منابع مکتوب تاریخی و جغرافیایی، به پرسش ها و ابهامات موجود پاسخ مناسبی دهد؛ بنابراین، روش مورد استفاده در این پژوهش، مبتنی بر تحلیل تاریخی و گردآوری اطلاعات بر پایه ی مطالعات میدانی و اسنادی است. بر اساس نتایج، قرارگیری قلعه گلی کاج، در کنار یکی از شاخه های فرعی جاده ابریشم (راه اصفهان به ری) و لزوم تامین امنیت جانی و مالی کاروان های تجاری، از جمله اصلی ترین عوامل شکلگ یری و توسعهی این محوطه بوده است. در حقیقت، هسته ی اولیه استقرار قلعه گلی در دوره ی اشکانی به صورت تاسیساتی مرتبط با راه ارتباطی پیرامون آن شکل گرفت و طی دورهی ساسانی، در نتیجه ی گسترش روابط بازرگانی، به یک شهرک آباد تبدیل گردید. با ورود اسلام به ایران و در پی رکود فعالیت های اقتصادی، سکونت در قلعه گلی نیز به مدت چندین سده از رونق افتاد؛ اما با روی کار آمدن سلجوقیان و توجه مجدد به امور بازرگانی، با بازسازی ساختارهای معماری قلعه گلی و احداث کاروانسرایی سنگی در جانب جنوب شرقی آن، این شهرک دوباره آباد گردید. استقرار سلجوقی قلعه گلی آخرین مرحله ی سکونت در آن نیست و به گواه مدارک باستان شناسی، در طول دوران ایلخانی و صفوی نیز مورد استفاده قرار گرفته است؛ لیکن هیچگاه به مانند گذشته شکوه و عظمت خود را بازنیافته است. سرانجام، با احداث راه ارتباطی جدید میان قم و تهران در سال ۱۳۰۰ ه. ق قلعه گلی نیز متروک گردید.
کلیدواژه ها:
نویسندگان
رسول احمدی
دانش آموخته دکتری باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
رضا مهرآفرین
استاد گروه باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
سید رسول موسوی حاجی
استاد گروه باستان شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
مراجع و منابع این مقاله:
لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :