روند شکل گیری و دگرگونی ساختار کالبدی-فضایی شوشتر در عصر ساسانی و دوره انتقال از ساسانی به اسلامی

شوشتر با داشتن محوطه های بسیار از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی همواره یک حوزه جغرافیایی با غنای فرهنگی بالا محسوب می شده است. در این میان مطالعه بافت تاریخی شهر شوشتر در بازسازی فرایند زندگی اجتماعی ساکنان گذشته، شناسایی شاخص های معماری دوران مختلف و بررسی روند توسعه شهر اهمیت ویژه ای دارد. پژوهش حاضر۱ در نبود امکان کاوش های هدفمند باستان شناختی، به شیوه توصیفی- تحلیلی با تکیه بر مستندات باستان شناختی و مطالعات کتابخانه ای درصدد پاسخ به چگونگی شکل گیری، توسعه و تحولات شهری شوشتر در دوره ساسانی و دوران گذار از عصر ساسانیان به دوران اسلامی است. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش وجود آثار باستان شناختی از جمله تاسیساتی به منظور بهره برداری از آب کارون که عمدتا به دوره ساسانی تعلق دارند، ضرورت ایجاد استقرارهایی را در این منطقه فراهم آورده است؛ از این رو احتمالا شوشتر در اوایل دوره ساسانی متشکل از چند استقرار جدا از هم بوده که بعدها در نتیجه گسترش فضاها به صورت شهری مستقل ظهور یافته است. هسته اولیه شهر به علت شرایط مساعد زیستی، بدون نظارت نهاد حکومت شکل گرفته و بعدها با نظارت این نهاد از طریق مهاجرات افراد و گسترش زمینه های اقتصادی، توسعه یافته است. با ورود اسلام همانند روند حاکم بر ساختار شهری اکثر شهرهای ساسانی، ربض شهر در مقایسه با شارستان، اهمیت بیشتری می یابد؛ بر همین اساس مسجد جامع در خارج از هسته اولیه شهر در مکانی که ظرفیت لازم برای توسعه شهری نداشت، ساخته می شود و بازاری در امتداد مسیر مسجد تا دروازه شادروان شکل می گیرد.

کلیدواژه ها:

خوزستان ، شوشتر ، دوره ساسانی ، تحولات شهری