بررسی مقادیر تمرکز عناصر سنگین و کمیاب در سیالات گرمابی فعال در میدان زمین گرمایی، جنوب کوه سبلان، استان اردبیل، شمال باختر ایران

میدان زمین­گرمایی در جنوب کوه سبلان قسمتی از سیستم زمین­گرمایی ناحیه کوه آتشفشانی سبلان است که در آن مظاهر فعالیت های آتشفشانی جوان از قبیل چشمه­های آب­گرم و بخارات سطحی دیده می شوند. سیالات گرمابی سطحی در این منطقه بیشینه دمای ۷۷ درجه سانتی­گراد و بازه pH از ۴/۶ تا ۴/۷ و بیشینه TDS ۷۰۰۶ میلی­گرم بر لیتر را نشان می­دهند. این آب­ها به طور کلی از نظر ترکیبی به دو دسته تقسیم می‎شوند. دسته اول عمدتا آب هایی با ترکیب Na-Cl و دسته دوم به طور عمده آب‎هایی با ترکیب Ca-Na-HCO۳ هستند. عناصر کمیاب و سنگین در این سیالات عمدتا شامل بور، لیتیوم، روبیدیم، سزیم، آرسنیک و جیوه بوده که بیشینه فراوانی آنها به ترتیب ۳۳۵۱۱، ۱۴۲۶۵، ۱۰۳۶۶، ۴۱۵۹ و ۵ ppb است. با در نظر گرفتن واحدهای سنگ‎شناختی منطقه و نیز فعالیت گسترده سیالات گرمابی و وجود زون های دگرسانی­ گسترده، کانی­های حاوی بور به عنوان منبع اصلی این عنصر در نظر گرفته شد که توسط سیالات زمین­گرمایی آبشویی و حمل شد. غلظت این عنصر تا اندازه ای با تثبیت در کانی های رسی کنترل می شود.  بررسی های بیشتر رفتار ژئوشیمیایی عناصر کمیاب و سنگین در این میدان زمین گرمایی نشان داد که جذب لیتیم توسط کوارتز و جذب روبیدیم توسط کانی­های رسی در دماهای کمتر از ۳۰۰ درجه سانتی­گراد صورت گرفته و یون کلراید در حمل جیوه  نقش اصلی را ایفا کرده است. گرچه مقادیر غلظت بور، جیوه، آرسنیک و لیتیم به قدر کافی بالا نیست که بتواند کانه زایی اقتصادی احتمالی را برای این عناصر ضمانت کند؛ ولی حضور این عناصر در این آب های داغ از دو جنبه محیط زیستی بسیار مهم تشخیص داده شدند؛ اولا به خاطر اینکه از این آب ها مستقیما برای استحمام در منطقه استفاده می‎شود؛ ثانیا این آب‎ها ممکن است هنگام اختلاط با آب های زیرزمینی و آشامیدنی به عنوان یک منبع آلاینده خطرناک عمل کنند.

کلیدواژه ها:

کوه سبلان ، آب های زمین گرمایی ، عناصر کمیاب و سنگین ، فعالیت های آتشفشانی جوان