ارزیابی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های باقلا(Vicia faba L.) با روش های پارامتری و ناپارامتری

سابقه و هدف: باقلا (Vicia faba L.) به واسطه درصد پروتئین و ارزش تغذیه ای زیاد یکی از حبوبات مهم محسوب می شود و قابلیت کشت به صورت دیم را دارد. باقلا یکی از حبوبات با ارزش است که با تثبیت بیولوژیکی نیتروژن، ایجاد تنوع در سیستم های زراعی، کاهش بیماری ها، آفات و علف های هرز به پایداری سیستم های زراعی کمک می کند. کاهش سطح زیرکشت آن در کشور به دلیل ناپایداری زیاد عملکرد در مواجهه با تنش های زیستی و غیر زیستی است. عملکرد دانه باقلا به شدت تحت تاثیر محیط قرار می گیرد و به نژادگران اغلب عملکرد و پایداری بالا را به عنوان معیارهای معرفی رقم می سنجند. هدف از این مطالعه، شناسایی لاین های برتر از نظر عملکرد و پایداری عملکرد از بین ۱۵ لاین باقلا به دست آمده از آزمایش مقدماتی عملکرد دانه است.مواد و روش ها: تعداد ۱۵ لاین حاصل از تلاقی بین لاین های موسسه بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق خشک (ICARDA) و ارقام اصلاح شده و بومی ایرانی و منتج از آزمایش مقدماتی عملکرد سال زراعی ۹۴-۱۳۹۳ ، به همراه ارقام شاهد برکت، سرازیری، زرشکی و بلوچی در دو سال زراعی (۹۶-۱۳۹۴) در گرگان، دزفول، بروجرد و ایرانشهر به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار ارزیابی شدند. تجزیه پایداری با روش های واریانس ابرهارت و راسل، آماره های واریانس پایداری شوکلا (۲i)، اکووالانس ریک (Wi)، واریانس محیطی (S۲i)، ضریب تغییرات محیطی (CV)، ضریب تشخیص (R۲)، ضریب رگرسیون فینلی و ویلکینسون (bi)، شاخص برتری لین و بینز ( Pi) و آماره پایداری عملکرد (YSi) و روش های ناپارامتری ، ، Z۱، Z۲، TOP، میانگین و انحراف معیار رتبه انجام شد. یافته ها: تجزیه واریانس مرکب داده های آزمایش، پس از آزمون بارتلت و معنی دار نشدن آن و اطمینان از یکنواختی خطاهای آزمایشی، صورت گرفت. نتایج نشان داد، اثر ژنوتیپ، محیط و برهم کنش ژنوتیپ در محیط بر عملکرد دانه معنی دار شد. بر اساس شاخص های واریانس شوکلا، اکووالانس ریک (Wi) و RMSE، ژنوتیپ های ۱۱، ۹ و ۱۶، پایدارترین ژنوتیپ ها بودند. ژنوتیپ ۹ کم ترین مقدار واریانس محیطی و ضریب تغییرات محیطی را داشت و پایدارتر از ژنوتیپ های دیگر بود. ژنوتیپ های ۹ و ۱۱ بیش ترین ضریب تشخیص (R۲) و کم ترین شاخص انحراف از رگرسیون را داشتند. ضریب رگرسیون برای ژنوتیپ های ۶، ۹ و ۱۶ کم تر از یک و میانگین عملکرد آن ها بیش تر از میانگین کل بود. بر اساس شاخص های برتری در کل محیط ها و محیط های مطلوب، ژنوتیپ های ۱۵، ۱۴، ۱۲ و ۱۱ پایدارترین ژنوتیپ ها بودند و دارای سازگاری اختصاصی به محیط های مساعد ۱، ۳، ۵ و ۷ و ژنوتیپ های ۶، ۹، ۱۴، ۱۶ و ۱۲ سازگاری اختصاصی به محیط های نامساعد ۲، ۴، ۶ و ۸ داشتند. تجزیه هم زمان بر اساس عملکرد دانه و پایداری (YSi) نشان داد که ژنوتیپ های ۶، ۷، ۹، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۵ و ۱۶، ژنوتیپ های پایدار بودند. بر اساس شاخص TOP، ژنوتیپ های ۱۴ و ۱۲ و بر اساس دو معیار و ، ژنوتیپ ۱۱ پایدارتر از دیگر ژنوتیپ ها بودند. بر اساس شاخص چندمعیاری SIIG))، بر مبنای کلیه روش های ناپارامتری ژنوتیپ های ۱۴ و ۱۵ با بیش ترین مقدار و به ترتیب با عملکرد دانه ۳۴۷۸ و ۳۴۳۹ کیلوگرم در هکتار به عنوان پایدارترین ژنوتیپ ها شناخته شدند.نتیجه گیری: بر اساس تمام شاخص ها، ژنوتیپ های ۶، ۹، ۱۱، ۱۴ و ۱۵ پایدارترین ژنوتیپ ها از نظر عملکرد دانه بودند و می توانند در آینده به عنوان منبع ژنتیکی در برنامه های اصلاحی استفاده شوند.

کلیدواژه ها:

برهم کنش ژنوتیپ × محیط ، تنش محیطی ، رتبه ، شاخص چندمعیاری (SIIG) ، مطلوبیت