نقش پرفشار جنب حاره، در توزیع مکانی بارش های روزانه‎ی ایران

در این پژوهش، آرایش فضایی و الگوی زمانی شدت پرفشار جنب حاره، در تراز میانی وردسپهر با استفاده از داده های روزانه‎ی ارتفاع ژئوپتانسیل، در یک دوره‎ی زمانی ۵۵ ساله، شامل ۲۰۰۸۹ روز از یازدهم دی ماه ۱۳۲۹ تا دهم دی ماه ۱۳۸۴ بررسی شده است. نخست برای تحلیل آرایش فضایی پرفشار جنب حاره و اندرکنش آن با سامانه­های مجاور، میانگین ارتفاع ژئوپتانسیل برای تمام روزهای تقویم خورشیدی محاسبه شد. آنگاه، یک تحلیل خوشه ای پایگانی انباشتی به‎روش "پیوند وارد" روی این مقادیر انجام گرفت. بر پایه‎ی این تحلیل، پنج آرایش گردشی در چارچوب دوره­های سرد، گذار و گرم در نیمکره‎ی شمالی شناسایی شدند. برای تحلیل الگوی زمانی شدت پرفشار جنب حاره با انتخاب چارچوب پوش مناسب، میانگین ارتفاع ژئوپتانسیل تراز میانی وردسپهر برای هر یک از روزهای تقویم خورشیدی ۱۳۸۳-۱۳۳۰ محاسبه و استانداردسازی شد. بدین ترتیب، آرایه­ای به ابعاد ۱×۱۹۷۲۴ به‎دست آمد که شامل ناهنجاری های فاز مثبت و منفی (تشدید و تضعیف پرفشار جنب حاره) در هر روز بود. مقایسه‎ی فراوانی روزهای وقوع فاز مثبت با فراوانی روزهای رویداد فاز منفی، در تراز مورد بررسی نشان داد که طی نیم قرن گذشته، روزهای تشدید و حضور قوی پرفشار جنب حاره نسبت به روزهای تضعیف این سامانه‎ی دینامیکی، افزایش یافته است. اجرای روش جدول توافقی و محاسبه‎ی آماره‎ی کای دو (۲ χ) در طول دوره‎ی آماری (۱۳۸۳-۱۳۳۰) نشان داد که وقوع بارش، کمابیش در ۳% از ایستگاه­های بررسی شده (۳۲ ایستگاه از مجموع ۱۰۶۶ ایستگاه) مستقل از تاثیر پرفشار جنب حاره است. این ایستگاه­ها بیشتر کرانه ها و پس‎کرانه های جنوبی خزر و نواحی شمال­غرب کشور را در بر می گیرند. از سوی دیگر، وقوع بارش کمابیش در ۹۷% ایستگاه­های مورد بررسی (۱۰۳۴ ایستگاه از مجموع ۱۰۶۶ ایستگاه) مستقل از تاثیر پرفشار جنب حاره نیست و به‎شدت تحت کنترل پرفشار جنب حاره در زمان حاکمیت این سامانه بر روی ایران است.

کلیدواژه ها:

پرفشار جنب حاره ، ارتفاع ژئوپتانسیل ، تحلیل خوشه ای ، آماره‎ی کای دو (۲ χ) ، بارش روزانه‎ی ایران