مطالعه شش نگاره نبرد اسفندیار با اژدها از شاهنامه فردوسی دو مکتب شیراز و تبریز

آنچه شاهنامه فردوسی را با فرهنگ مردم و نگارگری پیوند داده، داستان­هایی با مضامین پهلوانی و اسطوره­ای است که باعث شده نگارگران طی سالیان طولانی در صدد به تصویر کشیدن آن درآیند. از جمله داستان هایی که نگارگران بدان توجه کرده­اند، "نبرد اسفندیار با اژدها" است، که خان سوم از هفت خان اسفندیار می­باشد. اژدها یکی از عناصری است که در تمامی فرهنگ­ها بدان توجه شده و معانی متعددی را شامل می­شود. این موضوع در میان نگارگری دو مکتب شاخص شیراز و تبریز حائز اهمیت است و نگاره­های این دوران نسبت به نگاره­های پیش از خود، از ساختاری متمایز برخوردار هستند. مساله اصلی این جستار مقایسه تطبیقی ارتباط بصری و ساختارشناسانه بین اسفندیار و  اژدها در نگاره­های مکاتب شیراز و تبریز دوم می­باشد. پژوهش حاضر در راستای پاسخ­گویی به این سوال که نگارگران از چه خصوصیات بصری در جهت به تصویر کشیدن اژدها استفاده کرده اند؟ و نگاره­های منتخب از چه وجوه اشتراک و افتراق تصویری برخوردار هستند؟ سازماندهی شده است. این پژوهش از منظر روش، توصیفی و داده های آن نیز به شیوه ی کتابخانه­­ای جمع آوری شد. تفحص­های صورت­گرفته از نگاره­های منتخب دو مکتب نشان­ می­دهد:  نگارگران از ویژگی­های بصری همچون اندازه، تزیینات، فرم، ترکیب­بندی، رنگ، خطوط، بافت و... بهره برده­اند. از منظر تفاوت و تشابه بین نگاره­ها باید اذعان داشت که در خصوصیات تصویری، تفاوت نگاره های دو مکتب از موارد مشابه بیشتر برخوردار بوده از جمله در تزیینات، جثه اژدها و نوع ترکیب­بندی، خطوط، فرم، رنگ و خشکسالی صحنه می­باشد. نگاره های شیراز دارای ساختاری تک وجهی بوده و هنرمند در بهره گیری از این عناصر در مقایسه با نگارگران تبریز دوم آن­چنان موفق نبوده­اند که ویژگی­های تصویری متنوع­تری به­کار بگیرند.

کلیدواژه ها:

Ferdowsi Shahnameh ، Shiraz School ، Tabriz School ، Dragon ، Visual Communication ، شاهنامه فردوسی ، نقاشی ایرانی ، مکتب شیراز ، مکتب تبریز ، اژدها