بررسی وضعیت آلودگی خاک و محصولات کشاورزی در ایران

عوامل بسیاری بر روی تولید محصولات سالم تاثیر دارند، چندان که نظارت بر آن ها مستلزم نگاه فرآیندی و سیستمی در کلیه مراحل قبل از کشت تا هنگام عرضه و مصرف آن ها هست. لذا به منظور آگاهی از مهم ترین عوامل و استفاده از تجارب ملی و بین المللی، مطالعات داخلی و خارجی انجام گرفته، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت تا به توان بر اساس آن مطالعات و اقدامات بعدی را طراحی نمود. خاک بستر تولید محصولات کشاورزی است. اگرچه تشکیلات زمین‎شناسی دارای غلظت‎های بالای عناصر آلاینده(به ویژه فلزات سنگین) می تواند باعث آلودگی منابع خاک گردد، اما فعالیت های بشری همانند فعالیت صنایع آلاینده، استفاده نادرست از نهاده‎های کشاورزی مانند آفت کش ها، کودهای شیمیایی و آلی (به‎ویژه کودهای فسفاتی، کودهای عناصر کم مصرف، لجن فاضلاب غیراستاندارد)، فاضلاب با کیفیت نامناسب، فرونشست های جوی به‎ویژه در مناطق شهری و حاشیه شهرها، از جمله مواردی هستند که خاک را تحت تاثیر آلاینده ها قرار می‎دهند. آلودگی آب امری منفک از خاک نبوده بلکه در ارتباط تنگاتنگ باهم هستند. هرچند گزارش هایی در مناطقی از کشور حاکی از وجود برخی فلزات سنگین در منابع آب با منشا ژئوهیدرولوژیکی وجود دارد، اما به نظر می رسد استفاده از فاضلاب ها در آبیاری محصولات کشاورزی در برخی نقاط به دلیل حجم و زمان طولانی نیازمند توجه جدی هست. درنهایت مدیریت به‎عنوان کلیدی‎ترین عامل در سلامت محصولات، نقش‎آفرینی اصلی را دارد. به هر روی تولید محصولات سالم صرفا با منابع پایه (الف)خاک، (ب)آب و (ج) هوای سالم همراه با (د)مدیریت درست و با استفاده از (ه)نهاده های سالم، (و)ضمن حفظ تعادل زیستی امکان پذیر است. وضعیت آلودگی محصولات مختلف در حقیقت برآیندی از فرآیند تولید محصول و عوامل موثر بر آن هست. نتایج بررسی برخی مطالعات داخلی نشان داد که به دلیل حساسیت و نیاز به تجربه بالا در مراحل مختلف نمونه برداری، اندازه گیری، گزارش تفسیر نتایج فلزات سنگین و نیترات نتایج بسیاری از مطالعات قابل استفاده نیست. در بین محصولات، غلظت نیترات در محصولاتی همانند اسفناج، کاهو، کرفس، سیب زمینی و خیار بیشترین و در محصولات میوه ای همانند گوجه فرنگی، هندوانه و طالبی کمترین غلظت نیترات مشاهده شد. در مورد فلزات سنگین نیز گسترش عمومی در مطالعات مشاهده نمی گردد.برای مدیریت و تولید محصولات با حدود مجاز آلاینده ها لازم است تا عوامل ذکرشده در تولید محصول سالم مورد توجه قرار گیرد. در این رویکرد، مدیریت بهینه حاصلخیزی خاک برای کنترل نیترات در محصولات، انتخاب گونه و رقم مناسب، عدم کاشت در اراضی آلوده و یا در معرض فرونشست های جوی و آب های آلوده امر ضروری است. برای رسیدن به این هدف انجام پایش کیفیت محصولات کشاورزی با صحت و دقت مناسب و شناسایی مناطق پر ریسک در تولید محصولات آلوده و عوامل آلاینده می توان نسبت به ارائه راهکار مناسب در هر منطقه متناسب با عامل آن اقدام نمود.

کلیدواژه ها:

پالایش ، آلودگی ، فلزات سنگین ، نیترات ، زمین زاد ، انسان زاد