اعتبارسنجی فرضیات تاثیر سوء نهاد دین بر زوال دولت صفوی

نقش علما در تاسیس، اوج گیری و زوال حکومت صفویه همیشه مورد سوال و توجه اندیشمندان بوده است. توجه به شرایط سیاسی، مذهبی و اجتماعی در ابتدای تاسیس و شکل گیری دیوان سالاری دولت صفوی و نیز توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شاهان و جامعه در اواخر عهد صفوی مورد اهتمام است تا نقش و مقدار تاثیرگذاری هر کدام از عوامل در زوال حکومت صفوی مشخص شود و در کنار آن ها نقش نهاد دین نیز نمایان گردد؛ بدین ترتیب این سوال شکل می گیرد که فقرات فرضیات تاثیر نهاد دین بر زوال تدریجی دولت صفوی چیست؟ نهاد دین در ابتدا و اواسط دوره ی صفوی نقش خود را بدون خدشه انجام داده است، اما در اواخر این دوره و با ظهور علمای اخباری و تاییداتی که نسبت به شاهان صفوی داشته است، مقداری در نابسامانی اواخر این دوره تاثیرگذار بوده است، هرچند عوامل و علل دیگری که برای این سقوط مورد توجه است، به حدی کثرت دارد که نقش نهاد دین به شدت کم رنگ بوده و می توان گفت بدون تاثیر است. پاسخ به مساله ی این پژوهش تتبع بسیار جامعی در منابع متعدد تاریخی مربوط به عهد صفوی را می طلبد که در این پژوهش سعی بر استفاده ی حداکثری از منابع کتابخانه ای و تبیین و توصیف مطلب بر اساس روش تحلیل اسنادی شده است. به نظر می رسد فرضیاتی که تاثیر سوء نهاد دین بر زوال دولت صفوی را پررنگ دانسته اند، مقداری در تحلیل خود دچار اشتباه بوده و تحلیل درستی از ماجرا نداشته اند.

کلیدواژه ها:

صفویه ، نهاد دین ، علماء ، زوال حکومت ، خواجگان