شیوه نامه ارائه شاخصی کمی برای تبیین پیچیدگی روابط میان پیکره های انسانی و عرصه معماری در نگاره های شاهنامه شاه طهماسبی

نسخه شکوهمند شاهنامه شاه طهماسبی در مکتب تبریز دوم صفوی (۹۰۷ تا ۹۳۸ ق) کتابت و مصورسازی شده است. بنا بر تحقیقات نگارندگان از میان ۲۵۸ نگاره موجود در آن، ۷۴ نگاره شامل تصویر بناهایی هستند که با درجات متفاوتی از جزئیات، عرصه زیست و تعامل انواع گوناگونی از پیکره ها را به تصویر می کشند. هدف این پژوهش ارائه روشی برای کمی کردن مقدار پیچیدگی روابط میان پیکره های انسانی و عرصه معماری به لحاظ فرمی در این نسخه بوده است؛ به این منظور پس از وضوح بخشیدن به مفهوم «پیچیدگی»، عوامل موثر بر آن شامل تعداد و تنوع پیکره ها از منظر جنسیت و سن، تعداد اجزاء و مساحت عرصه معماری و ارتباط و تعامل آنها با پیکره ها در نظر گرفته شدند و تابع مبین شاخص «پیچیدگی» بر اساس آنها ارائه شد. محاسبه مقدار شاخص در نگاره های این نسخه نشان می دهد که نگاره «کابوس ضحاک» دارای بیشترین مقدار پیچیدگی معادل ۳۹۲، نگاره «خان هفتم اسفندیار» دارای کمترین مقدار پیچیدگی معادل ۶۶، و شاخص پیچیدگی ۷۴ درصد از نگاره های این نسخه مقداری بین ۱۲۴ تا ۲۶۶ است. به دنبال رویکردهایی که تا کنون در جهت شناخت هنر نگارگری وجود داشته است، این شیوه نامه راهکاری نوین برای بررسی نگاره ها از جنبه های فرمی و ساختاری را پیش می نهد. با ارائه چنین شاخص هایی می توان نسبت به ارزیابی و دسته بندی نگاره ها از جنبه های گوناگون اقدام نمود، راه حلی مناسب برای انتخاب، مطالعه، و همچنین قیاس آنها با نگاره هایی از دیگر نسخه ها در اختیار داشت و به شناخت بهتری از این میراث گران بها دست یافت. این پژوهش از منظر ماهیت داده ها از نوع کمی و به لحاظ هدف، کاربردی است و گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه ای صورت پذیرفته است.  

کلیدواژه ها:

Safavid Art ، Persian Painting ، Second Tabriz School ، Shāhnāmeh of Shāh Tahmāsebi ، human figure ، architectural image ، هنر صفوی ، نگارگری ، مکتب تبریز دوم ، شاهنامه شاه طهماسبی ، تصویر پیکر انسان ، تصویر معماری