نگاهی متفاوت به داوری مقالات توسط همتایان

انتشار یکی از مهم ترین معیارهای حرفه های علمی است و هر محققی از داشتن شکاف در آن قسمت از رزومه خود متنفر است(۱). سالیانه میلیون مقاله از صدها هزار محقق منتشر می شود. این مقالات توسط همتایان داوری می شود. آیا مقاله ای که توسط همتایان داوری شده است یعنی مقاله خوبی است؟ آیا داوری توسط همتایان ایده خوبی است؟ از نظر مفهومی، فرآیند بررسی همتا می تواند منجر به تحریف نتایج از دیدگاه استفاده کننده شواهد شود که شبیه به سوگیری است. سوگیری بررسی توسط همتایان را می توان به عنوان نقض بی طرفی در ارزیابی یک ارسال تعریف کرد(۲). حتی دیدگاهی وجود دارد که بررسی همتایان قبل از انتشار باید لغو شود. اخیرا در مجله فلسفه علم به این موضوع یعنی تاثیراتی را که چنین تغییری بر ساختار اجتماعی علم خواهد داشت، تغییر ساختار انگیزشی و تاثیرات احتمالی بر رفتار تک تک دانشمندان و توجه به آن از منظر پیامدگرایی معرفتی پرداخته شده است(۳). علی رغم ایجاد نگاهی جدید به داوری مقالات توسط همتایان، اما در حال حاضر رویکردی قابل قبول در سطح جامعه جهانی است و با تاکید دانشگاه ها برای تولید مقالات، یکی ازمهم ترین مشکلات سردبیران نشریات، دسترسی به داوران حرفه ای، مقید و وقت شناس است(۴). داوران دو وظیفه عمده دارند: یکی کمک به سردبیر در جهت تصمیم گیری آگاهانه در مورد انتشار مقاله و دیگری ارائه انتقادات سازنده به نویسندگان که بایستی با احترام و حسن نیت و کاملا حرفه ای انجام شود و کمک به ارتقای کیفی مقاله نماید. برخی داوران به خصوص افراد تازه کار، ممکن است شناخت کافی از نقش خود به عنوان داور و مهارت های مورد نیاز برای انجام یک داوری جامع و عادلانه را نداشته باشند(۵). فرایند داوری از نواقصی مانند تعصب، عدم شفافیت، و حسادت حرفه ای رنج می برد(۶). به طوری که به عنوان فرآیندی غیرشفاف، جانب دارانه و معیوب مورد انتقاد و بحث قرار می گیرد(۷). به نظر می رسد اکنون زمان آن فرا رسیده است که ارزیابی واقع بینانه ای از نقش های اخلاقی بررسی همتایان صورت گیرد، حتی بررسی همتای جایگزین با استفاده از فناوری های جدید نیز مطرح شده است(۶) و طرح موارد زیر ما را به تامل در باره کارآمدی داوری های آثار علمی وا می دارد: در گفتمان غیررسمی نویسنده با برخی از همکاران دانشجو و اعضای هیات علمی چنین مواردی مطرح شده است "...گاهی اوقات انگار بر حسب حب و بغض تصمیم گرفته میشه و انصاف و عدالت از بین میره..."، " مدت ها برای داوری اولیه مقاله ام معطل شدم بعد یک سال پیگیری، کارشناس مجله گفته که داور خیلی شاکیه و میگه بهم توهین شده که چرا تمام کامنت هاش اعمال نشده... در صورتی که نظراتی که اعمال نشد ادله علمی آوردیم و خیلی محترمانه متن ها رو نوشتیم... ولی انگار داور احساس تسلط خاصی داشت...". عدم درک صحیح داوران از محدودیت زمانی و حیاتی بودن زمان انتظار برای برخی از نویسندگان به ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی، سخت گیری بیش از حد، نگاه از بالا به پایین نسبت به تولیدات علمی سایرین، انتقادناپذیری و انتظار اعمال تمام نظرات داوری، از انتقاداتی است که در زمینه داوری مطرح شده است. به نظر می رسد فرایند داوری که خود می تواند با اثر بر تولیدات دانش بر کیفیت سلامت اثر بگذارد، تحت تاثیر عوامل زیادی است و گاهی از فضای حرفه ای بودن دور می شود. تا حدی که به جای نقدهای سازنده از کار پژوهش و بهبود کیفیت تولیدات علمی، فضایی جهت وارد کردن نقد بر تیم تحقیق می شود. این پدیده از طرف نویسندگان به ویژه نویسندگان دانشجو به دو صورت: داوری همراه با توهین و مغرضانه، داوری اشتباه، نامناسب و پوچ، درک می شود. ساینی ( Saini) می نویسد هدف از داوری شامل ارزیابی مقالات، قضاوت در مورد نکات مثبت، منفی و کمک به همکار محقق در بهبود کار است. او تاکید می کند داوران در حین اظهار نظر در مورد کارشان با نویسندگان مهربان و آرام باشند. زیرا داوری جایی برای ابراز احساسات یا تعصبات شخصی در مورد یک موضوع یا خط فکری و استدلال نویسندگان نیست. بلکه نوعی مسئولیت اخلاقی است. بنابراین، تا آنجا که ممکن است باید با هدف کمک، خدمت رسانی و در نظر گرفتن دیدگاه های متفاوت صورت گیرد(۸). با توجه به این که داوران بدون پاداش کار می کنند و محدودیت های زمانی به عنوان یک نقص بزرگ در نظر گرفته می شود، مجلات باید به دنبال جایگزین های مناسبی باشند که جذب داوران خوب را تحریک کرده و حفظ استانداردهای کیفیت را تضمین کند(۹). پیشنهاد می شود جهت بهبود فرایند داوری، ارتقاء نشریات داخلی، افزایش توسعه علم و تولیدات علمی بهتر، علاوه بر این که به موارد علمی و به روز بودن دانش داوران توجه می شود، به موارد اخلاقی ویژه داوری نسخه های علمی نیز پرداخته شود و در معیارهای انتخاب داوران نیز این گزینه مورد توجه قرار گیرد. البته در این خصوص تدارک کارگاه ها و دوره های آموزشی مداوم، نظارت مناسب، استفاده از روش های تشویقی و انگیزشی جهت بهبود این امر ممکن است کمک کننده باشد.

کلیدواژه ها:

Letter To Editor ، Peer-Reviewing ، نامه به سردبیر ، همتایان