شاخص های کالای حرام از رهیافت آموزه های دینی

مقدمه: در میان آموزه های دینی، بهره بردن از برخی کالاها برای مکلفین حرام معرفی شده است که به معنای لزوم پرهیز از آنهاست؛ به گونه ای که در صورت ارتکاب، مجازات الهی را در پی خواهد داشت. در این میان، اگر چه در تحلیل فرآیند اثرگذاری اتصاف به حرمت، در ساختار ارزشی- مصرفی کالا، دیدگاه های متفاوتی به چشم می خورد؛ به طوری که از منظر برخی، مرجع اعتبار سنجی و ارزش گذاری کالا، تنها عرف بوده و نگاه شریعت نیز بر محور نگاه عرفی شکل می گیرد و در مقابل برخی نیز برآنند که نگرش شریعت استقلالی بوده و جدای از نگاه عرف به ارزش گذاری کالا می پردازد؛ اما برآیند هر دو نگره مرجعیت داشتن نگاه شارع مقدس در بهره برداری از کالاست. از همین رهگذر، تحلیل نگاه شارع و دست یابی به الگویی جامع برای شناخت کالای حرام ضرورتی انکار ناپذیر است؛ چرا که در سایه آن، انتفاع از دیگر کالاها مجاز شمرده می شود.روش ها: این نوشتار با تکیه بر روش توصیفی– تحلیلی و با استفاده از رویکرد تحلیل اسناد کتابخانه ای سامان یافته است.نتایج: نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که می توان با مراجعه به منابع دینی، تحلیل لسان ادله شرعی، به بیان ضوابطی برای بهره برداری و انتفاع از اشیاء، متناسب با کارکردها و نیازهای عقلائی در هر عصری پرداخت.نتیجه گیری: تامل در متون فقهی بیانگر آن است که شریعت در اعتبار سنجی و ارزش گذاری کالا، نگاه تاسیسی نداشته و همان اعتبارسنجی عرف را در استفاده و مبادلات کالاها پذیرفته است. بنابراین، ارائه نظر شارع منحصر در مواردی است که نگاهی متفاوت از عرف دارد که نسبت به کالای حرام در ضمن بیان شاخصه های خوراکی (نجاست، مردار، حرام گوشت بودن، خبائث) و غیرخوراکی (ابزارگمراه کننده) تبلور یافته است. نکته مهم در این میان آن است که در برخی موارد اگر چه لسان دلیلی که انتفاع از کالا را حرام اعلام داشته، به صورت مطلق است، اما می بایست در فضا و مصرفی خاص مورد تحلیل قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

حرام ، نجس ، مردار ، حرام گوشت ، خبائث ، ابزار گمراه کننده