سنجش شاخص فقر آبی کشاورزی در میان گندم کاران آبی شهرستان دزفول

مدیریت آب بویژه در بخش کشاورزی نیازمند ارزیابی­های جامع منابع آب با درنظر گرفتن سایر ابعاد می­باشد. برای ارزیابی این مسئله رویکردی جامع توسعه داده شده است، که نمود کارکردی آن در قالب شاخص فقر آبی کشاورزی معرفی شده است. بر همین اساس، مطالعه ای با هدف سنجش شاخص فقر آبی کشاورزی در سطح شهرستان دزفول انجام شد. روش پژوهش مطالعه مبتنی بر پیمایش بود. جامعه آماری مطالعه شامل کلیه­ی گندم­کاران آبی شهرستان دزفول (۵۰۰۰N=) بودند که از میان آنها ۲۰۵ نفر با استفاده از جدول کرجسی و مورگان و به روش تصادفی سیستماتیک انتخاب شد. داده های مورد نیاز برای سنجش شاخص به کمک پرسشنامه جمع آوری شد و بخش دیگری از اطلاعات مورد نیاز شامل اطلاعات جغرافیایی مزارع کشاورزان، شوری نمونه آب در دسترس آنها بود که به ترتیب به کمک ابزارهای GPS و دستگاه شوری سنج (ECmeter) جمع آوری شدند. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزارهای SPSSv۲۰، Super Decisions و ArcGIS صورت پذیرفت. همچنین برای وزن دهی سنجه های معرفی شده در شاخص از فرایند تحلیل شبکه ای استفاده شد. در نهایت با استفاده از فرمول، شاخص فقر آبی کشاورزی برای تک تک کشاورزان مورد بررسی محاسبه شد. نتایج حاکی از آن بود که ظرفیت پایین کشاورزان برای مصرف بهینه آب وسطح پایین دسترسی کشاورزان به منابع آب موجود از عوامل مهم ایجاد کننده فقر آبی کشاورزی در سطح شهرستان دزفول بود. همچنین از نظر میانگین ارزش نیز از بین زیرمولفه های مربوط به مولفه های منابع آب، دسترسی، ظرفیت و محیط زیست به ترتیب میانگین ارزش، منابع آب سطحی (۲۵/۳۵)، دسترسی کشاورز (۸۵/۵۱)، سرمایه انسانی (۶۷/۴۰) و سموم شیمیایی (۷۴/۹۰) در اولویت های بالاتری قرار گرفتند. همچنین برای تعیین نقاط بحرانی مواجه با فقر آبی کشاورزی، نقشه فقر آبی کشاورزی تهیه شد که به عنوان ابزاری مفید در تعیین علت های فقر آبی کشاورزی در منطقه مورد مطالعه عمل نمود. مقدار متوسط شاخص فقر آبی کشاورزی برای حوزه مورد مطالعه ۶۶/۴۲ نسبت به ۱۰۰ به دست آمد. در نهایت این نتیجه حاصل شد که شاخص فقر آبی کشاورزی می­تواند در شناخت، تدوین برنامه و سیاست­های مقابله با بحران آب ابزاری کارآمد باشد.

کلیدواژه ها:

پهنه بندی ، شاخص فقر آبی کشاورزی ، شهرستان دزفول ، فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) ، گندم