تجلی معرفت دینی و فضائل اخلاقی در دعای «مکارم الاخلاق» بر مبنای کارکردهای صور بیانی

در اینکه زبان در صحیفه سجادیه زبانی ادبی است، شکی وجود ندارد و بررسی، تحلیل و تبیین کلام امام سجاد(ع) از این حیث نشان می دهد که از جمله اهداف ایشان در به کار بستن این زبان -جدای از اینکه ادبی شدن زبان در دعا اجتناب ناپذیر است- معرفت بخشی بوده است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر تحلیل زبانی- بلاغی دعای مکارم الاخلاق امام سجاد(ع) بر مبنای کارکردهای صور بیانی و تبیین کارکردهای صور آن و بررسی جایگاه تاثیر آنها در معرفت دینی و ارزش های اخلاقی در دعای مکارم الاخلاق است. روش پژوهش کیفی و از نوع پژوهش ادبی مبتنی بر تحقیق درباره دانش های ادبی پایه است. اهمیت این پژوهش در آن است که نشان می دهد بهره مندی از عنصر بلاغت، چگونه می تواند در تبیین ارزش های اخلاقی اثربخش باشد. در واقع این پژوهش، به دنبال آن است که علل و عوامل به کارگیری عناصر بلاغی در ادعیه امام سجاد(ع) را روشن کند. یافته های تحقیق نشان می دهد بهره گیری از تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه موجب تاثیر بیشتر در جان مخاطبان و عینی نمودن مفاهیم انتزاعی برای ارتقای درک معارف دینی و مفاهیم اخلاقی می شود. ۲۴ مورد از صور بیانی در این دعا استخراج شده که استعاره با ۱۲ مورد رتبه اول، کنایه با ۸ مورد رتبه دوم، مجاز با ۳ مورد رتبه سوم و تشبیه با ۱ مورد رتبه چهارم را دارد. مهم ترین موضوعاتی که امام سجاد(ع) در این دعا درصدد تعمیق معرفت آنها بوده، عبارتند از: بهره وری از سرمایه عمر برای کسب فضائل اخلاقی، دستیابی به مقام رضا، اجتناب از رذائل شیطانی، زیست اخلاق مدار، تواضع، مغفرت، فاش کردن خیر و پنهان داشتن عیوب، جبران اعمال بد و حلم.

کلیدواژه ها:

صور بیانی ، معرفت دینی ، دعای مکارم الاخلاق ، امام سجاد(ع) ، فضائل اخلاقی ، استعاره