بررسی وضعیت منابع آب محدوده مرودشت-خرامه با استفاده از شاخص های تحلیل پایداری

در اکثر کشورها بخش کشاورزی عمده­ترین مصرف­کننده منابع آب (سطحی و زیرزمینی) است. روند بهره برداری از منابع آب در جهت تبیین پایداری و تداوم بهره برداری در هر منطقه بالاخص در مناطق خشک و نیمه خشک که با کمبود و رقابت شدید استفاده از منابع آب در بخش های مختلف مواجه است ضروری است. این مطالعه با هدف بررسی وضعیت منابع آب در محدوده مرودشت-خرامه (تحت پوشش دو شبکه آبیاری مدرن درودزن و سنتی کربال) واقع در استان فارس در دوره آماری ۹۵-۱۳۸۵ بر اساس شاخصهای تحلیل پایداری متناسب با حجم آب تخصیص یافته در مقایسه با میزان برداشت مازاد از منابع آب زیرزمینی و همچنین ارتباط بین بارش و میزان متغیر نوسانات سطح ایستابی صورت گرفته است. برای این منظور با استفاده از آمار هواشناسی ایستگاه­های درودزن و تخت جمشید و نیز ایستگاه­های هیدرومتری خیرآباد، پل­خان و ضرغام­آباد و اطلاعات شبکه­های آبیاری مذکور، منابع آب قابل دسترس سطحی و زیرزمینی برآورد گردید و با توجه به متوسط افت سطح ایستابی، تغییرات حجم آبخوان­ها، میزان برداشت مازاد آب در دو محدوده تحت پوشش شبکه­های آبیاری درودزن و کربال محاسبه شد. مقدار ضریب رواناب در دشت، ارتفاعات و کل محدوده به ترتیب ۹/۶، ۱/۱۴ و ۹/۹ درصد محاسبه شد. متوسط میزان برداشت مازاد در محدوده تحت پوشش دو شبکه مدرن درودزن و کربال ۳۳/۹۶ و ۲/۱۶ میلیون مترمکعب در سال است که این مقدار با توجه به میزان منابع آب قابل دسترس به ترتیب معادل ۲/۸% و ۲/۵% است. میانگین شاخص بارش-تبخیر-تعرق استانداردشده SPEI ۱۲ ماهه برای ایستگاه­های درودزن و تخت­جمشید به ترتیب ۳۳/۰- و ۴۳/۰- محاسبه شد و نشان­دهنده­ی این واقعیت است که در بازه­ی زمانی مورد نظر، منطقه تحت تاثیر خشکسالی خفیف بوده است و این با روند افت سطح ایستابی در محدوده مطابقت خوبی دارد. نتیجه حاصل از رگرسیون خطی بین متغیر مستقل بارش و متغیر وابسته متوسط تغییرات سطح ایستابی نشان دهنده وجود یک رابطه خطی افزایشی معنی­دار () با  برابر ۵۹/۰ و RMSE برابر ۹۹/۰ بود. این نتیجه برای متغیر مستقل مقدار بارش با متغیر وابسته حجم آب تخصیص داده شده، نشان دهنده یک رابطه خطی افزایشی ()، با  برابر ۲۹/۰ و RMSE برابر ۶/۲۴۵ بود. شاخص­های تحلیل پایداری منابع آب از قبیل فالکن مارک (FI)، سازمان ملل (UN) و شاخص تنش آبی (WSI) برای منطقه محاسبه گردید. مقادیر شاخص­های تحلیل پایداری منابع آب از قبیل فالکن مارک (FI)، سازمان ملل (UN) و شاخص تنش آبی (WSI) به ترتیب ۱۹۸۳ مترمکعب به ازای هر نفر، ۲۱۰ درصد و ۹۳/۲ محاسبه گردید. با مقایسه مقادیر این شاخص­ها ملاحظه می­شود که بر اساس شاخص FI، منطقه در محدوده نزدیک به تنش قرار دارد. شاخص­های UN و WSI نشان دهنده ی این واقعیت است که محدوده مورد مطالعه در کلاس بحران شدید و بهره­برداری بیش از حد از منابع آب قرار دارد و الگوی بهره برداری از منابع آب باید در جهت حذف برداشت مازاد و پایداری منابع آب مدیریت شود.

کلیدواژه ها:

رواناب ، افت سطح ایستابی ، درصد برداشت مازاد ، آب قابل دسترس ، پایداری منابع آب