تربیت مبتنی بر شایستگی (۱)

در حوزه آموزش علوم پزشکی (Medical Education)، واژه تربیت مبتنی بر شایستگی، یک واژه بسیار مشهور و پرکاربرد است. به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران حوزه آموزش علوم پزشکی، تربیت مبتنی بر شایستگی (CBE)، مبنا و فلسفه آموزش پزشکی محسوب می شود. اگر این نقش محوری و مبنایی را برای CBE در آموزش علوم پزشکی بپذیریم، علی القاعده، بسیاری از فعالیت ها در حوزه آموزش پزشکی باید بر مبنای درکی که از CBE داریم سامان یابد. بر این اساس، تشریح مفهوم CBE نیز از اهمیت اساسی برخوردار می گردد. واژه Competence و همچنین Competency به عنوان «اسم»، اشاره به کیفیت و میزان برخورداری از صفت «Competent» بودن دارد. فرهنگ آکسفورد در تعریف Competent به عنوان صفت، آن را «برخورداری از دانش و توانایی انجام موفقیت آمیز برخی کارها» تعریف می کند و به عنوان صفت برای افراد، به فردی اطلاق می کند که کارآمد (Effeicient) و توانمند (Capable) باشد. در تعریفی که اپستین (Epstein) و هاندرت (Hundert) از مفهوم شایستگی (Competency) در حوزه علوم پزشکی ارائه داده اند، آن را به صورت زیر تعریف کرده اند: «قضاوت صحیح و عادت به استفاده از ارتباطات، دانش، مهارت های فنی، استدلال بالینی، احساسات، ارزش ها و بازاندیشی در فعالیت های روزانه با هدف ارائه خدمت به جامعه و افراد»(۱). بل (Bell)، کوزالوسکی (Kozalowski) و وینتر (Winter) در تشریح مفهوم CBE، برای آن پنج قلمرو در نظر گرفته اند: فهم بالینی (Clinical Acumen)، مهارت های بین فردی (Interpersonal Skills)، مهارت های سازمانی (Organizational Skills)، رشد و توسعه (Growth and Development) و عملکرد حرفه ای (Businesspractice)(۲). چنان که بر اساس تعاریف و مفاهیم ذکر شده درصدد ارائه مفهوم سازمان یافته ای از آموزش مبتنی بر شایستگی داشته باشیم، شاید در حوزه آموزش علوم پزشکی بتوانیم آن را آموزشی در نظر بگیریم که با اهداف و ویژگی های زیر تا حدودی قابل تبیین است: - آموزشی که دانش و اطلاعات مناسب و مرتبط با ایفای نقش و وظایف حرفه ای در اختیار فراگیران قرار دهد. - آموزشی که بر یادگیری و ارتقای مهارت و یا مهارت های فراگیران تا رسانیدن آنان به توانمندی اجرای موفقیت آمیز و موثر مهارت هایشان تاکید دارد. - آموزشی که اهداف آن از تحلیل دقیق وظایف حرفه ای اتخاذ می شود. - آموزشی که تغییر دانش، نگرش و مهارت فراگیران را به صورت توامان برای ایفای وظایف حرفه ای مورد نظر قرار می دهد. البته آموزش مبتنی بر شایستگی از یک سابقه و پشتوانه نظری در ادبیات حوزه آموزش برخوردار است و برای رسیدن به اهداف این آموزش، روش هایی ذکر گردیده و ویژگی هایی نیز برای آن منظور شده است که برای درک وسیع تر از مفهوم CBE مناسبت دارد (به این موضوع در شماره بعد اشاره خواهد شد). اشاره به این نکته نیز شاید لازم باشد که CBE در حوزه آموزش علوم پزشکی (Medical Education) بیشتر و مفصل تر از سایر حوزه ها مورد اقبال و استقبال و استفاده قرار گرفته است و فنون و شیوه های این نوع آموزش در آموزش پزشکی توسعه قابل توجهی یافته است. به این لحاظ، تشریح بیشتر این مفهوم در حوزه آموزش پزشکی نیز ضرورت دارد که این نیز در ادامه بحث خواهد آمد.