وجوه سیاسی آزادی در کلام معتزله

قائلین به عدل و توحید بویژه معتزله ،موضوع آزادی و اختیار انسان را در سه موضوع بررسی کردهاند: - روابط انسانها با یکدیگر؛ - روابط طرفینی و پیچیده جامعهای که انسان در آن زندگی میکند؛ - سلطه سیاسی که بر این جامعه حکومت میکند. و این، اضافه بر ارتباط انسان آزاد و مختار با ذات الهی میباشد. معتزله ارزش آزادی را در قبال «احداث و خلق افعال» قرار دادهاند. در نظر آنان آزادی و اختیار انسان تنها در حیطه فردی انسان مد نظر نیست؛ به این معنا که نظریه آنان تفکر انتزاعی صرف بدون توجه به ذات فردی انسان نیست ؛ بلکه رنجها، مسائل و مشکلات و روابط انسان را نیز در نظر داشتهاند. این پژوهش به عواملی نظر دارد که خاص معتزله و اهل عدل و توحید است. عللی که شرایط پیدایش این فکر و شکلگیری و تطور آن را در برگرفته و عواملی که باعث شده است قضیه آزادی و اختیار با مقیاسهای عصری که این اندیشه در آن پیدا شده است در بستر ظهور و انسجام قرار گیرد.