بحران تاسیس دولت در عراق از منظر فقهای نجف (از میرزا محمد تقی شیرازی تا سید محمد صدر)

پژوهش حاضر در پاسخ به این پرسش نگاشته شده است که عالمان نجف چه ایده ای درباره بحران دولت فرقه گرای عرب سنی در عراق داشتند؟ فرضیه مقاله این است که به نظر می رسد بسیاری از عالمان حوزه نجف و کربلا تحت تاثیر سنتی که شیخ مرتضی انصاری بناء کرده بود، در اندیشه حکومت شیعی نبودند. آنان با اقتداء نسبت به آنچه او گفته بود ادله لفظی ولایت فقیه را ناتمام و بیشتر در اندیشه نظارت فقیه بر تصرفات دیگران بودند. با این وجود، از دوره مرجعیت میرزا محمد تقی شیرازی اندیشه تاسیس حکومت بارور شد و او کوشید در شهرهایی که در ثوره العشرین از دست اشغال گران آزاد می شدند، دولتی محلی تاسیس کند که در برخی از نامه هایش از آن به حکومت اسلامی تعبیر می کرد. گرچه این انقلاب شکست خورد اما ایده او ماندگار شد و در دهه های بعد، برخی دیگر از عالمان عراق در پی تاسیس حکومت برآمدند که مهم ترین آنان سید محمد باقر صدر بود. صدر که اندیشه جدی تری نسبت به شیرازی داشت نظرات مهمی در باره حکومت اسلامی بیان کرد و بر سرنوشت مخالفین عراقی تاثیر بسزایی نهاد. با شهادت صدر در سال ۱۹۸۰م عملا اندیشه تاسیس حکومت در نجف به کما رفت و تنها یک دهه بعد بود که شاگردش، سید محمد صدر به طرح ولایت عامه فقیهان پرداخت. گرچه او علنا در پی اقامه چنین دولتی نبود اما صدام و بویژه نیروهای ائتلاف غربی، او را تهدید دانسته و در نهایت در سال ۱۹۹۹م به شهادت رساندند.

کلیدواژه ها:

سنت شیخ اعظم ، ولایت فقیه ، نظام شورایی ، حکومت اسلامی ، نظارت فقیه