بررسی تنوع ژنتیکی و گروه بندی ژنوتیپ های جو بر اساس شاخص های مرتبط با عملکرد دانه تحت شرایط دیم و آبیاری تکمیلی

چکیده مبسوط مقدمه و هدف:  در آب و هوای مدیترانه ­ای، تنش آبی که اغلب در آخر فصل اتفاق می ­ا­فتد، عامل اصلی محدودکننده عملکرد غلات است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تنوع ژنتیکی، وراثت پذیری و پیشرفت ژنتیکی برخی شاخص­ های مرتبط با اجزای عملکرد دانه در جو تحت شرایط دیم انجام گرفت. مواد و روش ها: در این تحقیق، ۱۰۸ لاین و رقم جو در قالب طرح های آلفا لاتیس با دو تکرار در ۹ بلوک در هر تکرار و دوازده کرت در هر بلوک در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی طی فصل زراعی ۹۹-۱۳۹۸ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه مورد ارزیابی قرار گرفت. صفات مورد ارزیابی شامل عملکرد دانه، روز تا خوشه ­دهی، روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی، سرعت پرشدن دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، شاخص برداشت سنبله، شاخص باروری سنبله، شاخص باروری سنبله در رسیدگی و شاخص تقسیم ­بندی سنبله بود. یافته ها: تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ­ها برای همه صفات مورد مطالعه تفاوت معنی ­داری وجود داشت. این بدان معناست که برای تمامی صفات تنوع ژنتیکی وجود دارد. به ­طور کلی، برای همه صفات، ضریب تغییرات فنوتیپی بالاتر از ضریب تنوع ژنوتیپی بود. تفاوت زیاد بین ضرایب تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی در شاخص باروری سنبله در رسیدگی، شاخص باروری سنبله و عملکرد دانه، نشان ­دهنده تاثیر عوامل محیطی در بیان این صفات می­ باشد. برای صفات وزن هزار دانه، سرعت پرشدن دانه و شاخص باروری سنبله، وراثت­ پذیری متوسط تا بالا همراه با پیشرفت ژنتیکی بالا مشاهده شد که نشان ­دهنده برتری عمل افزایشی ژن­ها برای این صفات است. این نشان می­ دهد که انتخاب می­ تواند در بهبود این صفات موثر باشد. بر اساس تجزیه خوشه ­ای به روش وارد و با استفاده از فاصله اقلیدسی، ژنوتیپ­ های مورد بررسی در هر دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی به ۴ گروه اصلی تقسیم شدند. در شرایط دیم، گروه اول از نظر صفات عملکرد دانه، سرعت پرشدن دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، شاخص باروری سنبله و شاخص تقسیم ­بندی سنبله و در شرایط آبیاری تکمیلی، گروه دوم از نظر صفات عملکرد دانه، سرعت پرشدن دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، شاخص برداشت سنبله، شاخص باروری سنبله و شاخص باروری سنبله در رسیدگی در موقعیت بهتری قرار گرفتند. نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمده، انتظار می رود که عملکرد دانه با انتخاب غیرمستقیم برای صفات وزن هزار دانه، سرعت پرشدن دانه و شاخص باروری سنبله، بهبود یابد. مطابق با نتایج تجزیه خوشه ای، در شرایط دیم ژنوتیپ های گروه اول و در شرایط آبیاری تکمیلی ژنوتیپ های گروه دوم می توانند در برنامه های اصلاح نباتات یا معرفی رقم مورد توجه قرارگیرند.

کلیدواژه ها:

Drought stress ، Grain weight ، Grain number ، Hordeum vulgare ، Spike dry weight ، تعداد دانه ، تنش خشکی ، وزن خشک سنبله ، وزن دانه ، Hordeum vulgare