ارزیابی آلودگی رودخانه آجی چای در محدوده دشت تبریز براساس تغییرات مکانی و زمانی شاخص های کیفی NSFWQI و IRWQI

رودخانه آجیچای از مهم ترین رودخانه های جاری در استان آذربایجان شرقی و یکی از بزرگترین رودهای ورودی به دریاچه ارومیه می­باشد که از دشت تبریز عبور مینماید. به­دلیل تمرکز صنایع مختلف، کشاورزی و مناطق شهری در این دشت، این رودخانه مهم مستعد آلودگی و تخریب کیفی میباشد. در این تحقیق به منظور ارزیابی آلودگی این رودخانه براساس تغییرات مکانی و زمانی شاخص بنیاد ملی بهداشت آمریکا در دو فرم ضربی (NSFWQIm) و افزایشی (NSFWQIa) و شاخص کیفی منابع آب سطحی ایران (IRWQISC)، تعداد ۱۶ ایستگاه نمونه­برداری در طول مسیر رودخانه تعیین و طی دو فصل تر (اردیبهشت­ماه ۹۵) و خشک (شهریورماه ۹۵) اقدام به نمونه­برداری گردید. پارامترهای هدایت الکتریکی، دما، اکسیژن محلول و pH در صحرا و کل جامدات محلول، کدورت، یون­های اصلی، نیترات، فسفات، اکسیژن­خواهی زیستی، اکسیژن­خواهی شیمیایی و آلاینده­های زیستی (کلی­فرم مدفوعی) در آزمایشگاه اندازه­گیری شد. مطابق نتایج، افزایش مقادیر شاخص­های کیفی در مسیر جریان رودخانه ضمن عبور از مناطق شهری، کشاورزی و صنعتی مشاهده شده که بیانگر آلودگی و تخریب کیفی آب رودخانه به­سمت پایین­دست می­باشد. میانگین مقادیر فرم­های افزایشی و ضربی شاخص بنیاد ملی بهداشت آمریکا در فصل تر به ترتیب برابر ۸/۳۹ و ۸/۲۵ و در فصل خشک برابر ۵/۲۹ و ۸/۱۶ و متوسط شاخص کیفیت منابع آب سطحی ایران برابر ۵/۱۴ در فصل تر و ۸/۱۴ در فصل خشک محاسبه شده که نشان­دهنده کیفیت پایین­تر رودخانه در فصل خشک نسبت به فصل تر ناشی از تغییرات در رژیم جریان و آبدهی آن می­باشد. ارزیابی کیفی رودخانه آجی­چای با استفاده از شاخص­های مورد بررسی نشان­دهنده وضعیت بد تا خیلی بد رودخانه در اکثر ایستگاه­ها به­خصوص قسمت­های میانی دشت تبریز می­باشد. این موضوع بیانگر تخریب کیفی رودخانه آجی­چای در اثر ورود آلودگی­ از منابع آلاینده به­ویژه فاضلاب شهری و پساب صنعتی بوده و لزوم مدیریت و بهبود کیفی این رودخانه مهم از طریق شناسایی، پایش و کنترل مستمر منابع آلاینده، جلوگیری از تخلیه فاضلاب خام به رودخانه، الزام به تصفیه فاضلاب­های صنعتی قبل از تخلیه به رودخانه و نظارت بر عملکرد تصفیه­خانه­های موجود (نظیر تصفیه­خانه شهرک صنعتی چرمشهر) را مشخص می­نماید.

کلیدواژه ها:

آذربایجان شرقی ، تخریب کیفی ، فاضلاب ، کلی فرم ، طبقه بندی کیفی ، نیترات