ارزیابی آلودگی و خطر بالقوه بوم شناحتی عناصر سرب، کادمیم، کروم و نیکل در خاک سطحی حاشیه برخی جاده های کلان شهر همدان

زمینه و هدف: حمل و نقل جادهای یکی از منابع اصلی آلودگی فلزی است که میتواند خاکهای کنار جاده را تحت تاثیر قرار دهد. از این رو، این پژوهش با هدف ارزیابی آلودگی و خطر سمیت بالقوه عناصر سرب، کادمیم، کروم و نیکل در خاک سطحی حاشیه برخی جادههای کلانشهر همدان در سال ۱۳۹۸ انجام یافت. مواد و روشها: در این مطالعه توصیفی-مقطعی، پس از جمع آوری ۶۳ نمونه خاک سطحی در طول ۷۰۰ متر از یک قطعه ۹ کیلومتری از جادههای گلتپه، رزن و کرمانشاه و سپس آمادهسازی و هضم اسیدی نمونهها در آزمایشگاه، محتوی عناصر در نمونه های خاک به روش طیفسنجی نوری پلاسمای جفت شده القایی (Inductively Coupled Plasma-Optical Emission Spectrometry: ICP-OES) خوانده شد. همچنین، نسبت به محاسبه شاخصهای غنیشدگی (EF)، سمیت محیطی (mERM-Q)، خطر بومشناختی (mPEL-Q) و خطرپذیری بالقوه بومشناختی تجمعی (RI) نیز اقدام شد. پردازش آماری نتایج نیز با استفاده از نرمافزار  SPSSانجام یافت. یافته‎ها: نتایج نشان داد که بیشینه میانگین مقادیر عناصر سرب، کادمیم، کروم و نیکل در نمونههای خاک با ۴/۲۶، ۳۲۰/۰، ۳/۱۷ و ۲/۲۲ میلیگرم در کیلوگرم بهترتیب مربوط به ایستگاههای کرمانشاه، رزن، رزن و رزن (ایستگاههای با ترافیک زیاد) و بیانگر تاثیر حجم ترافیک بود. نتایج محاسبه شاخص EF نشان داد که غنی سازی (آلودگی) عناصر سرب، کروم و نیکل در ایستگاه‎های با حجم ترافیک زیاد (رزن و کرمانشاه) با میانگین مقادیر بزرگ تر از ۵/۱، "متوسط" تا "شدید" بود که بیانگر تاثیر ورودی های انسانی به ویژه با منشا ترافیک است، در حالی که، در همه ایستگاهها مقادیر شاخص برای عنصر کادمیم بیان گر شرایط "غیر آلوده یا فاقد غنیشدگی" بود. همچنین، میانگین مقادیر شاخصهای mERM-Q و mPEL-Q عناصر در نمونههای خاک بیان گر %۲۱ احتمال سمیت بود. از طرفی، نتایج محاسبه شاخص خطرپذیری بالقوه بوم شناختی احتمالی (Er) بیانگر "خطر بومشناختی کم" برای همه عناصر و روند کاهشی میانگین عامل خطرپذیری بالقوه بومشناختی احتمالی نیز به صورت کادمیم > نیکل > سرب > کروم حاصل شد. از سوی دیگر، میانگین مقدار شاخص RI برابر با ۹/۳۱ و بیانگر "مخاطره بومشناختی کم" در ایستگاههای مورد مطالعه بود. نتیجهگیری: هر چند که میانگین مقادیر شاخص  RIنشاندهنده کیفیت قابل قبول خاک در ایستگاههای مورد مطالعه و عدم بروز مخاطره بومشناختی بود، اما عنصر کادمیم با %۴/۸۲ از بیشترین سهم در ایجاد مخاطره بومشناختی برخوردار بود. از این رو، نسبت به شناسایی و کنترل منابع انتشار این عنصر در زیستبوم حاشیه جاده توصیه میشود. از طرفی، پایش منظم و دورهای نمونههای خاک با قابلیت ایجاد خطر برای سلامت بومسازگان بهمنظور مدیریت و حفاظت خاک ضروری است.

کلیدواژه ها:

Soil contamination ، Potential risk ، Toxicity ، Enrichment factor ، Traffic ، آلودگی خاک ، خطرپذیری بالقوه ، سمیت ، غنی شدگی ، ترافیک