از «اپوخه» تا نوآوری های شاعرانه: آسیب شناسی کاربست روش پدیدارشناختی در پژوهش های ادبی حوزه زبان فارسی

مقاله حاضر بر آن است تا با بررسی پژوهش­های مبتنی بر رویکردهای پدیدارشناختی در حوزه زبان فارسی، کاستی­های بنیادین این دسته از پژوهش­ها را روشن کند. برای این منظور، مقالات پژوهشی حدود یک دهه اخیر که در نشریات دانشگاهی کشور منتشر شده و مدعی کاربست روش پدیدارشناختی بوده اند، گردآوری شده و شیوه استفاده آنان از روش پدیدارشناسی با آنچه سردمداران این مکتب به خصوص ادموند هوسرل (۱۸۵۹-۱۹۳۸م) درنظر داشته اند، مقایسه شده است. مقالات مورد بررسی (هجده مقاله) به لحاظ نحوه به کارگیری روش پدیدارشناختی، به سه دسته تقسیم می شوند: ۱. مقالاتی که با استفاده از یکی از رویکردهای پدیدارشناختی همچون رویکرد هوسرلی یا رویکرد نقد مضمونی ژرژ پوله، به تفسیر و خوانش یک اثر یا تعدادی از آثار ادبی پرداخته اند. ۲. مقالاتی که رویکرد پدیدارشناختی را با مضامین شعری یا دیدگاه های نظری یک شاعر قابل مقایسه دانسته اند.  ۳. مقالاتی که کاربرد اصطلاح پدیدارشناسی در عنوان یا متن آن­ها کاملا «تزیینی» است و دستاوردهای مقاله عمدتا بر اساس به کارگیری رویکردهای دیگری حاصل شده است. در پایان نشان داده شده است که به دلایلی ازجمله بدفهمی مبانی نظری و روش شناختی رویکرد پدیدارشناختی، بسنده کردن به شباهت های ظاهری میان اصطلاحات خاص این رویکرد و مضامین موجود در اشعار شاعران و نیز آرای نظری آن ها، کاربرد نادرست رویکرد پدیدارشناختی در خوانش و تفسیر آثار ادبی، کاربرد سهل انگارانه اصطلاح «پدیدارشناسی» در عنوان و متن مقاله، و مهم تر از همه نبود درک صحیح از مفهوم «چارچوب نظری پژوهش»، این دسته از پژوهش­ها کاستی­ها و بدفهمی­های بنیادینی را به بار آورده اند که دست کم با آنچه بنیان گذاران این رویکرد در پی دستیابی به آن بودند، همچنان فاصله بسیار زیادی دارد.

کلیدواژه ها:

"phenomenology" ، "Epoche" ، "Geneva School" ، "Thematic Criticism" ، "George Poulet" ، پدیدارشناسی ، اپوخه ، هوسرل ، مکتب ژنو ، نقد مضمونی ، ژرژ پوله