تحلیلی بر گونه شناسی شکلی حیاط های گودال باغچه در فلات مرکزی ایران (مطالعه موردی: خانه های سنتی یزد)

گودال باغچه یکی از گونه های معماری زیرزمینی و از عناصر مهم فضایی در خانه های سنتی یزد می باشد. این عنصر معماری در پاسخ به نیازهای مختلف اقلیمی، کارکردی و کالبدی شکل گرفته است بطوریکه امکان زیست خانواده در دل زمین به دور از هرگونه تابش مستقیم خورشید در فصل تابستان و زندگی در پناه خاک را در فصل زمستان فراهم می آورد. با وجود مطالعات گسترده درباره گودال باغچه و ویژگی های کالبدی و فضایی این عنصر معماری، پژوهش های کمتری درباره گونه شناسی شکلی گودال باغچه صورت گرفته است. هدف از این تحقیق بررسی نقش و کارکرد فضای گودال باغچه، دلایل شکل گیری این عنصر فضایی در گذر زمان و شناسایی و تحلیل گونه های شکلی متفاوت گودال باغچه در خانه های سنتی یزد می باشد. پرسش پژوهش اینکه؛ چه نوع گونه شناسی شکلی در حیاط های گودال باغچه دار در خانه های سنتی شهر یزد وجود دارد؟ پارادایم مورد استفاده در این تحقیق کیفی و روش مورد استفاده، توصیفی تحلیلی می باشد. روش گردآوری اطلاعات این جستار، به صورت میدانی و اسنادی (کتابخانه ای) است. در این پژوهش تعداد چهل نمونه از خانه های سنتی یزد مورد بازدید اولیه و بررسی میدانی دقیق قرار گرفت. با توجه به سطح تراز حیا طها و حضور عناصر فضایی گودا لباغچه، هشت خانه از میان خانه های موجود که دارای گودال باغچه بوده است مورد گزینش و حیاط های گودال باغچه در خانه های مربوطه از منظر کمی و کیفی مورد بررسی قرار گرفت. در میان انواع گونه شناسی در معماری، این پژوهش با تکیه بر گونه شناسی شکلی به مطالعه و تحلیل نمونه های انتخابی حیاط های گودال باغچه در شهر یزد پرداخته است. با استخراج مولفه های موثر در گونه شناسی شکلی، به انتخاب چهار مولفه که نقش موثرتری در این گونه شناسی شکلی داشته، پرداخته است. در نهایت گونه شناسی شکلی فضاهای گودال باغچه از چهار منظر موقعیت استقرار گودال باغچه، هندسه گودال باغچه، چگونگی سازماندهی فضاهای همجوار گودال باغچه و در پایان از منظر عمق گودال باغچه و سطح تراز این عنصر فضایی مورد تحلیل و استنتاج قرار گرفت.

کلیدواژه ها:

گونه شناسی شکلی ، حیاط گودال باغچه ، معماری زیرزمینی ، یزد