بازخوانی سازمان فضایی محله در شهر ایرانی از منظر فرهنگ وقف (مطالعه موردی: محله علی قل یآقا، شهر اصفهان)

فرهنگ وقف در حوزه شهرسازی از دیرباز وجود داشته و در ابعاد گوناگونی همچون کالبدی، عملکردی، اجتماعی و اقتصادی حائز اهمیت است. شناسایی سازوکار تاثیر فرهنگ وقف در عناصر سازنده شهرهای ایرانی-اسلامی به ویژه با رویکردی تاریخی، به روشن تر شدن این مفهوم کمک خواهد کرد. شهر اصفهان با محلات تاریخی منحصربه فرد، به عنوان یکی از شهرهایی که در دوران صفویه و متاثر از فرهنگ وقف رشد و توسعه یافته است، بستر مناسبی برای پژوهش های تاریخی با نگاه نوآورانه را فراهم می آورد. از این رو از میان محلات شهر اصفهان، با توجه به وجود وقف نامه ای مستند، محله علی قلی آقا به منظور بستر این پژوهش به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده و پژوهش با فرض تاثیرگذاری سنت وقف بر شکل محله علی قل یآقا، در پی یافتن پاسخی برای این پرسش است که فرهنگ وقف چگونه بر ساختار و خلق فضاهای محله سنتی تاثیر گذاشته است؟. براین اساس، هدف مقاله تحلیل ساخت شناسی فضایی و عناصر کالبدی محلات سنتی از منظر فرهنگ وقف و مبتنی بر رویکرد ساختارگرایی در مطالعات شهر اسلامی می باشد، تا براین اساس بتوان در فرایند بازآفرینی محلات سنتی با اتکاء به یافته های تحقیق به سازمان فضایی پایداری دست یافت. به همین منظور، پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی ضمن مرور ادبیات جایگاه وقف در تفکر اسلامی و تاثیر آن بر ساختار شهر اسلامی، در بخش تحلیلی با استفاده از گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای - اسنادی، مشاهدات میدانی، اسناد، نقشه های تاریخی و همچنین بررسی وقف نامه ها و سفرنامه های تاریخی، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که فرهنگ وقف، در ایجاد نطفه اولیه مرکز محله علی قلی آقا شهر اصفهان و ایجاد بناهای عمومی نظیر: مسجد، حسینیه، حمام و سایر ابنیه عام المنفعه در این محله، اثرگذار بوده است. همچنین به دلایل ابعاد اعتقادی و اجتماعی فرهنگ وقف، توسعه و ایجاد ابنیه محله علی قلی آقا، موجب ایجاد ساختار درهم تنیده در مرکز محله و ایجاد حساسیت و مشارکت مردم در حفظ و احیاء ابنیه سنتی در این محله شده است.

کلیدواژه ها:

فرهنگ وقف ، محله ، شهر ایرانی-اسلامی ، محله علی قلی آقا ، اصفهان