توسعه تلفیقی مدل PSR-Fuzzy به منظور ارزیابی سلامت آبخیز کوزه تپراقی

در این تحقیق برای پهنه بندی وضعیت سلامت آبخیز کوزه تپراقی واقع در استان اردبیل از تلفیق عملگرهای منطق فازی و مدل مفهومی فشار-حالت-پاسخ (PSR) استفاده شد. بدین منظور، ابتدا معیارهای تراکم جاده، شیب، ضریب رواناب، مساحت زمین های کشاورزی با شیب بالای ۲۵ درصد، بارش و دما برای شاخص فشار، شاخص نرمال شده اختلاف پوشش گیاهی (NDVI)، شاخص پوشش گیاهی با انعکاس خاک (SAVI) و شاخص پوشش گیاهی بارزسازی شده (EVI) برای شاخص حالت، فرسایش ویژه، ضریب شدت فرسایش، تراکم آبراهه و میزان اراضی مرتعی برای شاخص پاسخ محاسبه شدند. سپس با استفاده از تابع عضویت Fuzzy Linear در محیط ArcGIS ۱۰.۸ به صورت فازی تبدیل شدند. هم چنین، برای پهنه بندی سلامت آبخیز از شش عملگر AND، OR، SUM، PRODUCT، گامای ۹/۰ و گامای ۵/۰ استفاده شد. در ادامه، برای ارزیابی و طبقه بندی خروجی عملگرهای مورد استفاده در برآورد سلامت آبخیز، شاخص جمع مطلوبیت (QS) محاسبه شد. بر اساس شاخص جمع مطلوبیت (Qs) مشخص شد که PRODUCT با مقدار عددی ۴۶/۰ در اولویت اول و در ادامه گاما ۹/۰ با شاخص جمع مطلوبیت (Qs) ۳۷/۰ در اولویت دوم به عنوان کارآمدترین عملگرها در تهیه نقشه سلامت آبخیز هستند. طبق نتایج وضعیت سلامت آبخیز، عملگر PRODUCT، ۶۷، ۲۳، ۹ و ۱ درصد از مساحت کل به ترتیب در طبقات ناسالم، نسبتا ناسالم، متوسط و نسبتا سالم قرار گرفتند. برای عملگر گامای ۹/۰، حدود ۴۶، ۱، ۱۷ و ۳۶ درصد آبخیز به ترتیب در طبقات ناسالم، متوسط، نسبتا سالم و سالم طبقه بندی شدند. نتایج بیان گر تغییرات مکانی وضعیت سلامت در کل آبخیز مورد مطالعه بوده است. بنابراین برای ارتقاء سلامت در درجات مختلف باید برنامه های مختلف علمی و سازگار به کار برده شوند. پیشنهاد می شود که راهکارهای مبتنی بر طبیعت، مدیریت مشارکتی و مدیریت سازگار و یکپارچه برای بهبود سلامت آبخیز کوزه تپراقی در اولویت قرار گیرند. شاخص سلامت آبخیز می تواند به عنوان ابزاری موثر برای تحلیل موجودیت خدمات آبخیز متناسب با ظرفیت حمل آن ها نیز در نظر گرفته شود.

کلیدواژه ها:

پایش ، تخریب بوم شناختی ، رویکرد فازی ، رتبه بندی آبخیز ، شاخص