نیایشگاه صخره ای روستای قشلاق مراغه؛ معبدی بودایی-مسیحی یا مسجدی اسلامی؟

پس از کشف نیایشگاه های صخره ای ایران در چنددهه اخیر، ماهیت این آثار همواره موردبحث بوده است. ردپای بسیار کم رنگ و مبهمی از عصر پدیدآمدن این آثار به جای مانده که امکان گاه نگاری و کاربری دقیق و مطلق را برای پژوهشگران و علاقه مندان آثار صخره ای دشوار کرده است. ازسویی دیگر، ماهیت صخره ای و غار بودن این محل ها بیشتر پژوهشگران را بر آن داشته که آن را به آیین مهرپرستی نسبت دهند؛ و این درحالی است که هیچ شواهدی از آیین مهرپرستی در این فضاهای قدسی کشف و شناسایی نشده است. نیایشگاه های صخره ای ازجمله آثار ارزشمند معماری ایرانی هستند که در یک بازه زمانی طولانی شکل گرفته اند و به دلیل تداوم سنت ها یا کندبودن روند تحول، تاریخ گذاری دقیق آن ها کاری دشوار است. ازجمله آن ها، نیایشگاه صخره ای «کوهولومچید» در شهرستان مراغه (آذربایجان شرقی) است که تاکنون مطالعات منسجم و خاصی پیرامون آن انجام نشده است. با این تفاسیر، انجام این پژوهش درصدد پاسخ گویی به دو پرسش بنیادی در رابطه با فضای دستکند صخره ای کوهولو مچید است: ۱). گاه نگاری نسبی و زمان شکل گیری فضای دستکند چه بوده است؟ ۲). ماهیت نیایشگاه دستکند متعلق به کدام گروه های مذهبی است؟ فرضیه های مطرح شده درراستای پرسش های فوق عبارت اند از: کاربری به عنوان یکی از فضاهای آیینی-مذهبی پیروان ادیان غیراسلامی ساکن مراغه دوره ایلخانی به خصوص بودایی ها و زمان ایجاد آن براساس مبانی گاه نگاری نسبی که به صورت تطبیقی انجام می گیرد، مربوط به دوره ایلخانی است. شواهد این ادعا در نیایشگاه دستکند صخره ای کوهولو مچید وجود دارد که درراستای انجام پژوهش بررسی شده است. این پژوهش در پی آن است که ضمن بررسی این نیایشگاه، ازطریق مطالعه تطبیقی و بررسی برخی جزئیات، تاریخ و کارکرد قابل قبول تری برای این نیایشگاه ارائه دهد. هرچند که پژوهش های ژرف و دقیق به گمانه زنی های باستان شناختی و علمی نیاز دارد، با این حال باتوجه به مدارک موجود و براساس پژوهش حاضر، این ساختار صخره ای در دوره ایلخانی ایجاد شده و ماهیت کاربری آن، نیایشگاه مذهبی برای ادیان غیراسلامی ازجمله بودایی و مسیحیت پیشنهاد می شود؛ که با اصلاحات مذهبی ایجادشده در دوره های بعدی، نام مسجد به خود گرفته است.

کلیدواژه ها:

Maragheh County ، Gheshlagh Village ، Rocky Sanctuary ، Kohulu Mechid ، Gahengari. ، مراغه ، نیایشگاه صخره ای ، معابد بودایی ، کوهولومچید.