تاملی بر اصول معماری اسلامی ایران (بررسی خلوت و محرمیت)

انسان و ارتباط او با محیط اطرافش و سایر انسان ها همواره دهن طراحان را به خود مشغول داشته است، اما به عنوان دانش علوم محیطی ورفتاری» قدمتی بیش از چند دهه ندارد. تا به امروز نظریه ها و بحث های متنوعی از مولفه های مهم و تاثیر گذار بر انسان و ارتباطش با اجتماع مطرح شده است «خلوت» و «محرمیت» دو مفهوم اساسی در این حوزه محسوب می شوند. اخیرا در بسیاری از پژوهش های انجام گرفته می بینیم که به هنتامر «لو- م» از زبان انگلیسی به فارسی واژه «محرمیت» به عنوان معادلی برای وارد "privacy" و در کنار وارد «خلوت» به کار می رود. در حالی که در فرهنگ شرقی به خصوص فرهنگ ایرانی- اسلامی، این دو مفهوم در عین داشتن حوزه هایی هم پوشان، یکدیگر تفاوت های مشخصی دارند. محرمیت علیرغم نادیده گرفته شدن، پیوندی بسیار ریشه ای و تعمیق با فرهنگ، شخصیت و مهارتی ایرانیان دارد.نگرانی ناشی از یکی انگاشتن این دو مفهوم و کمرنگ شدن تدریجی مفهوم محرمیت در معماری معاصر ایران، ما را بر آن داشت تا در اینپژوهش به تبیین مفهوم هر یک از این واژه ها پرداخته و با روشن کردن مرزها و اشتراکات شان به طراحان و معماران ایرانی هشدار دهیم کهدچار اشتباه در مفهوم این دو واژ ده شاه و محرمیت را به سادگی فراموش نکنند. برای این منظور ابتدا به روش مطالعه کتابخانه ای، به واژهشناسی این لغات و سپس با مرور ادبیات موضوع، متون تاریخی و بررسی افکار و نظریه های موجود، به شکافتن هرچه بیشتر این دو مفهومپرداختیم. سپس به روش معالعه تعلبی شباهت ها و تفاوت های این دو مفهوم را در تعدادی از مصادیق معماری بررسی کرده و در نهایت بانشان دادن تفاوت های ماهوی و بنیادین این دو مفهوم در معنا و کاربرد، به فعالان معماری و شهرسازی ایران نشان خواهیم داد که آن ویژگیای که در معماری امروز ایران پررنگ تر از همیشه دیده می شود مفهوم خلوت است. به محرمیت، استفاده از منکیوم بیگانه خلوت، در پی بیتوجهی به اصول معماری ایرانی اسلامی در حال خدشه دار کردن و از بین بردن یکی از ویژگی های اصالت بخش معماری ما، یعنی «محرمیت»، است.

کلیدواژه ها:

محرمیت ، خلوت ، فرهنگ ایرانی اسلامی ، سلسله مراتب ، وجوه اشتراک وافتراق