سفال نقش کنده در گلابه (اسگرافیاتو) حوزه جغرافیایی-فرهنگی شمالشرق (نمونه موردی: نیشابور)

با حضور اسلام در ایران، علاوه بر مذهب، بسیاری از جلوه های فرهنگی، اجتماعی و هنری نیز دستخوش تغییرات گردید. در این راستا اهمیت هنر و صنعت سفال گری در جوار سایر هنرها اهمیت روز افزونی یافت و این آغازی بود بر رشد و شکوفایی انواع گونه های تکنیکی و تزئینی سفالگری. پیشرفت علوم و فنون و تآثیر آن بر مواردی چون لعاب سازی و یا پخت سفال از یک سو و اهتمام بر هرچه کاربردی تر و زیباتر ساختن اشیاء سفالین سبب شد تا بتوان در هر دوره شاهد ارتقاء سطح کیفی این هنر بود. در میان گونه های شناخته شده سفال در دوره اسلامی، سفال گونه نقش کنده در گلابه که با نام اسگرافیاتو نیز شناخته می شود از مهمترین و رایج ترین گونه های سفال در جهان اسلام می باشد که عمده گستره زمانی آن در سده های میانه اسلامی است. از آنجایی که در ساخت این گونه، از مواد معمولی که در همه مناطق یافت می شد، مورد استفاده قرار می گرفت و محصول نهایی نیز از زیبایی و تنوع قابل توجهی برخوردار بود، از شرق تا غرب جهان اسلام تولید و مصرف می شد تا جایی که بدان لقب «سفال سنتی» داده شده است. اما به اذعان پژوهشگران، سفالگران هیچ منطقه ای نتوانستند به اندازه سفالگران ایرانی،از گونه نقش کنده در گلابه نمونه های زیبا، متنوع و منحصر به فرد ارائه نمایند و به همین دلیل طبقه بندی های پیشنهادی این فناوری در ایران، مبنای دسته بندی های دیگر سرزمین ها قرار گرفته است. در این پژوهش سعی شده تا مشخصات سفال گونه نقش کنده در گلابه در حوزه شمال شرق که با داشتن میادین و مراکز عمده تولیدی مهمی همچون نیشابور، سبزوار، توس، سمرقند و بامیان بی شک می بایست آن را از مهمترین حوزه های ایران دانست، مورد بررسی قرار گیرد. بررسی های صورت گرفته که از طریق ترکیب دو روش کتابخانه ای و میدانی انجام پذیرفته حاکی از تداوم سنت های پیش از اسلام در این حوزه و تاثیرگذاری عمیق این آموزه ها بر فناوری تولیدی، طرح و نقش سفال گونه نقش کنده در گلابه می باشد.

کلیدواژه ها:

سفال نقش کنده درگلابه(اسگرافیاتو) ، خراسان ، نیشابور ، بامیان