تبیین نقش و تأثیر معماری عثمانی و منطقه آناتولی بر الگوی کالبدی مسجد کبود تبریز

مسجد کبود تبریزاز معدود مساجد کاملا سرپوشیده کشور می باشد، که در طی دوران حکومتی ترکمانان قره قویونلو در قرن نهم ه.ق ساخته شده است. با اندک تأملی بر ساختار کالبدی این مسجد، عدم تطابق الگو معماری آن با دیگر مساجد شهر تبریز، بطور مشهودی مشخص می گردد. بر این اساس پرسش اصلی این تحقیق عوامل تأثیرگذاری است که باعث شکل گیری فضاهای خاص در این مسجد از جمله فرم گنبدخانه مرکزی، قرارگیری دو گنبد در کنار یکدیگر، پلان چلیپایی شکل و... گردیده است. در این راستا سعی بر آن شده تا با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای، میدانی و نیز بررسی اسناد و نسخ موجود با اتخاذ دو شیوه تفسیری - تاریخی و کیفی، ضمن مقایسه تطبیقی ویژگی های معماری حاکم بر مسجد کبود، مساجد دو دوره تیموری و قویونلویی و نیز مساجد عثمانی هم دوره با آنها، به هدف اصلی تحقیق که تبیین و تدقیق ریشه الگوی معماری منحصر به فرد این مسجد در منطقه آذربایجان شرقی است، دست یافت. نتایج حاصل شده گویای آن است که اگرچه ماهیت اصلی معماری و اجرای تزئینات این بنا همچون مسجد مقبره بودن و نیز برخی - عناصر و اجزای آن بمانند مناره، پلکان،هنر کاشیکاری و مقرنس برگرفته ازخصوصیات دوره تیموری است؛ اما تأثیراتی که محور آسیای مرکزی آناتولی درشکل گیری مسجد کبود داشته بسیار عمیق و پر رنگ تر بوده، –به گونه ای که طراحی و نحوه ترکیب فضاهای خاص ازقبیل دو گنبدخانه رفیع در کنار یکدیگر، گنبد خانه مرکزی با شبستان هایی در سه طرف با گنبدهای کوتاه و چهار ایوان در فضای داخلی؛ اقتباسی از مساجد آناتولی و مهمترین مشخصه مساجد عثمانی است و ریشه آن به نخستین سالهای این سلسله باز می گردد به طوری که می توان قبل از احداث مسجد کبود نمونه های فراوانی را در معماری عثمانی مشاهده نمود.

کلیدواژه ها:

مسجد کبود تبریز ، معماری قرن نهم ه.ق ، معماری تیموری ، معماری عثمانی ، مساجد بسته و چند گنبدی