تشخیص خشکسالی های هیدرولوژیکی با استفاده از شاخص خشکسالی SDI جریان مطالعه موردی: حوضه رودخانه لیقوان

خشکسالی یک پدیده آب و هواشناسی برگشت پذیر است. این پدیده در دوره های مختلف زمانی، زندگی بشر و محیط زیست طبیعی آن را تهدید کرده است. اثرات خشکسالی با خسارت سالانه در حدود 6 تا 8 میلیارد دلار در سطح جهان از وقایع طبیعی بسیار مخرب می باشد (ویلهایت، 2000 .(شاخصهای خشکسالی معمولا0 توابعی از بارش، دما، دبیهای رودخانه یا دیگر متغیرهای قابل اندازهگیری هیدرولوژیکی هستند (سامختین و هوقس، 2007 ،شوکلا و وود، 2008 (که در تحلیل کمی و تعیین دقیق دوره-های مرطوب و خشک بسیار مهم ارزیابی شده اند (سیلوا، 2003 .(شاخص های خشکسالی، یک مقدار کمی می باشند که با استفاده از یک سری از داده های مشخص به تحلیل کمی و تعیین خصوصیات خشکسالی می پردازند (زرگرو همکاران، 2011 .(یکی از اقدامات مهم و اساسی در مطالعات خشکسالی هر منطقه، تعیین شاخصهایی است که بتوان بر اساس آن میزان و شدت تداوم خشکی را در آن منطقه ارزشیابی کرد (عرفانیان و علیزاده، 1388 .(هدف از تعریف یک شاخص خشکسالی، شناسایی و تعیین سه ویژگی خشکسالی یعنی شدت، مدت و گستردگی مکانی آن است. تاکنون از شاخص های مختلفی برای ارزیابی خشکسالی استفاده 1 شده است که از جمله آنها می توان به شاخص بارش استانداردشده(SPI ،(شاخص رواناب استانداردشده2(SRI ، (شاخص پالمر (PDI (و شاخص خشکسالی جریان (SDI (اشاره نمود. مک کی و همکاران (1993 (دریافتند که میزان بارش یکی از پارامترهای بسیار مهم در ارزیابی خشکسالی است و می تواند خشکسالی هواشناختی را به خوبی مورد ارزیابی قراردهد. روشی که آنها بر مبنای بارش ارایه دادند امروزه به عنوان روش پایه در شاخص های دیگر نیز مورد استفاده قرارمی گیرد. وود و شوکلا (2007 (با شبیه سازی میزان رواناب و استفاده از یک شاخص خشکسالی مبتنی بر جریان، نشان دادند که شاخص جدید رواناب استانداردشده(SRI (در فصل هایی که بارش کم است بهتر از شاخص بارش استاندارد (SPI (عمل می کند زیرا هم شرایط آب و هوایی و هم شرایط هیدرولوژیکی را در نظر می گیرد. تیلور و همکاران (2013 (تغییرات مکانی رخدادهای خشکسالی در آینده بهواسطهگرمایش جهانی و تغییرات آب و هوایی را با بهره از شاخصهای خشکسالی بررسی کردند؛ که در آن از شاخص بارش استاندارد شده (SPI (و رواناب استانداردشده (SRI (به عنوان نماینده شاخص اقلیمی و هیدرولوژیکی استفاده شد. طبق نتایج بهدستآمده خشکی در طول زمان در اکثر نقاط جهان در حال افزایش است. آذره و همکاران (2014 (به محاسبه دو شاخص بارش استاندارد شده (SPI (و شاخص خشکسالی جریان (SDI (به منظور بررسی ارتباط بین اثر خشکسالی بر آبهای سطحی حوضه سد کرج پرداختند. نتایج نشان داد که خشکسالی هیدرولوژیکی و هواشناسی در سطح 99 درصد باهم در ارتباط هستند؛ که بیشترین ارتباط مشاهده شده در دوره 3 ماهه بوده است. توکارکزیک و زالینسکا (2014 (به تحلیل بارش، کمبود آب و طبقهبندی شرایط هیدرومتیورولوژی با استفاده از دادههای ماهانه، دو شاخص SPI و SRI و روش زنجیره مارکوف در دو حوضه در لهستان پرداختند. نتایج نشان داد که در لهستان اغلب، خشکسالی هواشناختی به خشکسالی هیدرولوژیکی در همان ماه تبدیل میشود. امروزه خشکسالی و در نتیجه کمبود آب یک تهدید جدی برای کشور ایران به حساب میآید.کشوری که با میانگین بارش 240 میلیمتر در سال، جزو کشور های نیمه خشک دنیا محسوب می شود. انتخاب شاخص مناسب برای یک منطقه بسیار سخت است چون شاخص های مختلف، جنبه های مختلفی از خشکسالی را ارایه می دهند. با توجه به اهمیت موضوع خشکسالی هیدرولوژیکی، هدف از تحقیق حاضر بررسی کارایی شاخص SDI در تحلیل دوره های خشک و تر هیدرولوژیکی بر مبنای جریان میباشد تا به عنوان ابزاری جهت پیش آگاهی در مدیریت منابع آب مورد استفاده قرار گیرد.